Onze afhankelijkheid van Big Tech is gevaarlijk, waarschuwen techneuten. Ze willen een Nederlandse cloud bouwen
De mailbox van IT-expert, ondernemer en activist Bert Hubert (49) stroomt al weken over. Programmeurs en andere techneuten melden zich, omdat ze hem in hun vrije tijd willen helpen een Nederlandse cloud te bouwen, een online-netwerk voor data-opslag. Ze hebben intussen samen met hem een mailingplatform gebouwd, dat hij gebruikt om zijn gloednieuwe Cloud Kootwijk-nieuwsbrief mee te versturen.
Cloud Kootwijk is een verwijzing naar Radio Kootwijk. Vanuit dit zenderpark op de Veluwe communiceerde Nederland in de eerste helft van de vorige eeuw met zijn koloniën, met name Nederlands-Indië. Het werd met veel inspanning gebouwd en in 1923 in gebruik genomen; Nederland wilde voor deze vitale verbindingen een eigen infrastructuur hebben.
Een vergelijkbare wens ligt ten grondslag aan het initiatief van Hubert, vertelt hij aan de telefoon. En dat mensen spontaan hulp aanbieden, verbaast hem niet: „De frustratie is enorm over onze afhankelijkheid van Amerikaanse cloudaanbieders, zoals Google, Amazon en Microsoft. De techneuten liggen er ’s nachts wakker van dat wij onze Europese programmeurs niet vertrouwen en alle IT in handen geven van Amerikanen, die hun software nu volstoppen met advertenties en AI.”
Hubert waarschuwt al jaren tegen te grote afhankelijkheid van Amerikaanse cloudaanbieders. Onder meer omdat data in de VS minder goed beschermd zijn. En omdat expertise verloren gaat als Europeanen niet hun eigen ict beheren. Tot nu toe vond hij weinig gehoor. Maar dat is aan het veranderen.
Digitale soevereiniteit is inmiddels een groot en actueel thema. De Tweede Kamer praat er donderdag over met experts, onder wie Hubert. Digitale soevereiniteit is ook belangrijk voor ‘Brussel’, en op de AI-top in Parijs die deze week plaatshad. Het regent studies en rapporten over het onderwerp, sommige met voorstellen hoe het tij te keren. Zsolt Szabó, staatssecretaris van Digitalisering (PVV), heeft binnen de overheid een aantal ict-projecten op pauze gezet, omdat die tot grotere afhankelijkheid van het buitenland zouden leiden. Hij beraadt zich op een strategie.
Sancties
Hubert heeft, als voormalig toezichthouder op de geheime diensten, ervaring bij de overheid. Wat hij merkt: een jaar geleden besloot die nog vrij soepel data of mailverkeer ‘naar de cloud’ te brengen. Die vanzelfsprekendheid is er af. „Nu tref je de overheid in verwarring. Ze weten het niet meer zo zeker, maar ze zien ook geen alternatief.”
Want er zijn weinig serieuze Europese opties. Het is moeilijk groeien naast die succesvolle Amerikaanse reuzen, die op allerlei manieren profiteren van hun schaalgrootte en van de combinaties van opslag en software-applicaties die ze kunnen bieden. Het is nu eenmaal gemakkelijk en relatief goedkoop en veilig om zowel programma’s als cloudruimte van Microsoft te kopen.
Maar kiezen voor een Amerikaanse ‘oplossing’ wordt wel lastiger. Dat komt doordat de nieuwe Amerikaanse regering niet meer als vriend en betrouwbare partner voelt. En door concrete stappen: op 6 februari tekende president Trump een decreet waarin hij sancties aankondigde tegen het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag. Een van de waarschijnlijke gevolgen daarvan is dat Amerikaanse bedrijven geen diensten meer mogen leveren aan dit hof – en cloudservices zijn ook diensten.
Een ICC-woordvoerder wil niet zeggen of het klopt dat het Strafhof alle data, ook gevoelige straf- en personeelsdossiers, in de cloud van Microsoft heeft staan. Het risico daarvan is dat het hof niet meer bij zijn eigen data kan als de sancties ingaan. „Een heel reële zorg”, zegt Hubert.
Ook andere ict-beheerders kennen zulke dilemma’s. Ze zien geen mogelijkheden de afhankelijkheid van hun organisatie snel te verkleinen. Zo is verplaatsing van al het mailverkeer van rijksambtenaren, van Microsoft naar een Europese aanbieder of een nog te bouwen Cloud Kootwijk, al gauw een meerjarenproject.
Onze afhankelijkheid van Big Tech kun je vergelijken met de afhankelijkheid van gas uit Rusland
Diversifiëren
Jaap-Henk Hoepman, universitair hoofddocent digitale veiligheid aan de Radboud Universiteit, trekt een parallel met de Russische invasie in Oekraïne. Toen die gebeurde, werd het plotseling noodzakelijk de afhankelijkheid van gas uit Rusland te verminderen. „Door dat gas hadden de Russen een bepaalde macht over ons, waardoor je moeilijker tegen ze in kon gaan. Onze afhankelijkheid van Big Tech kun je daarmee vergelijken. Zoals we sinds de invasie in 2022 als een idioot proberen onze energiemix te diversifiëren, moeten we dat ook voor technologie doen, vooral als het gaat om openbare dienstverlening.”
Hoepman noemt overheden en onderwijsinstellingen als voorbeeld, en ook de NS. De laatste maakt voor communicatie met reizigers veel gebruik van WhatsApp, onderdeel van het Amerikaanse Meta. „Gezien de macht die de Amerikaanse overheid zich toe-eigent, is het voorstelbaar dat ze een bedrijf opdracht geeft zo’n dienst af te sluiten.”
Achterstand
Vooruitlopend op het Kameroverleg donderdag treft staatssecretaris Szabó de branchevereniging voor de Nederlandse cloud- en internetsector. Haar leden zeggen diensten te kunnen bouwen en te willen investeren, maar willen dat de overheid uitzicht biedt op afname ervan. Zolang zelfs die ‘Amerikaans’ blijft kopen, is concurreren vrijwel ondoenlijk.
Vooralsnog is de achterstand op de Amerikanen enorm. Bert Hubert wijst op het dilemma waar de rijksoverheid voor staat. Die moet dit jaar kiezen tussen een nieuwe versie van het mailprogramma van Microsoft of overstappen naar de Microsoft-cloud. De Amerikanen stoppen in oktober met ondersteuning en beveiliging van het huidige mailprogramma. Hubert lijkt een overstap naar de nieuwe versie het beste, want dan houd je meer controle over je e-mail, maar vindt ook dat niet ideaal. „Het is waarschijnlijk vooral duur.” Alle rijksmail voor oktober buiten Microsoft onderbrengen is onhaalbaar. „Dat zou een haastklus worden.”
Daarbij is de vraag of er een Europees alternatief is. Hubert: „De Europese industrie is wel wat roestig geworden doordat we de afgelopen decennia alles hebben weggegeven.”
En Cloud Kootwijk is ook nog niet meer dan een idee.
