AI-drones veranderen strijd in Oekraïne: ‘Geen andere keuze’

• Julius Moorman

  redacteur economie

Tijdens de Tweede Wereldoorlog betekende een kamikaze-aanval dat zowel een gevechtsvliegtuig als een piloot werd opgeofferd. Tegenwoordig kunnen drones zulke aanvallen uitvoeren voor een paar honderd euro, terwijl de bestuurder op veilige afstand blijft.

In de oorlog in Oekraïne zijn nu AI-drones die worden bestuurd via kunstmatige intelligentie in opkomst, waardoor er zelfs geen bestuurder op afstand meer nodig is. Dit brengt veel voordelen met zich mee, maar experts waarschuwen ook voor risico’s.

Voor zowel Oekraïne als Rusland zijn drones onmisbaar aan het front. “Op elk moment van de oorlog zijn er ongeveer 10.000 drones in de lucht. Ze zijn verantwoordelijk voor de helft van alle treffers”, vertelt Oekraïner Timur Zima van DroneAid. Zijn stichting levert vanuit Nederland drones aan Oekraïne.

Het gaat veelal om hobbydrones die worden uitgerust met explosieven, waardoor de oorlogvoering aanzienlijk goedkoper wordt. Waar een droneaanval voorheen duizenden euro’s kostte, is het nu mogelijk om voor een paar honderd euro een tank uit te schakelen.

Gewone drones volstaan niet meer. In reactie op het toenemende gebruik van drones zijn de tegenmaatregelen geavanceerder geworden. Het besturen van drones vereist een radioverbinding, maar deze verbinding wordt geregeld verstoord door zogeheten jammers.

AI-drones hebben geen radioverbinding nodig, en kunnen daardoor hun kamikaze-aanval zelfstandig uitvoeren.

Dit proces staat bekend als last mile targeting en werkt als volgt:

AI kan ook bijdragen aan een grotere nauwkeurigheid. Bij normale drone-aanvallen wordt het doel in naar schatting de helft van de gevallen getroffen. AI-gestuurde drones zou dat percentage flink kunnen verhogen, zegt Timur.

“Op dit moment wordt het op een paar plekken ingezet, maar mijn verwachting is dat over een jaar vrijwel alle drones aan het front over AI beschikken,” zegt Zima.

Er zijn ook zorgen over het gebruik van deze technologie. “Het systeem moet burgers van militairen kunnen onderscheiden. Draagt iemand een wapen of uniform? Als zo’n systeem een fout maakt, zijn de gevolgen groot,” zegt Jonathan Kwik van het Asser Instituut. Recent promoveerde hij op het onderwerp autonome wapensystemen.

Volgens Kwik is de kans groot dat er een nieuwe manier van oorlogsvoering ontstaat, waarbij de vijand het AI-systeem van de tegenstander misleidt. Hij verwijst naar een onderzoek waarin wetenschappers erin slaagden om een onzichtbare laag op het schild van een schildpad te printen, waardoor deze door de AI werd herkend als een wapen. “Je kunt je voorstellen dat hier veel creatieve vormen van manipulatie mogelijk zijn.”

Ook juridisch roept de ontwikkeling vragen op, zegt hoogleraar militair recht Marten Zwanenburg. Wie is er bijvoorbeeld verantwoordelijk als het systeem een keuze maakt om een doel aan te vallen? “Het humanitaire oorlogsrecht loopt achter op de technologische ontwikkelingen, en er zijn nog geen specifieke regels voor het gebruik hiervan.”

Internationaal wordt er flink gediscussieerd over het onderwerp. Er zullen uiteindelijk regels komen, maar volgens Zwanenburg en Kwik is dat een langdurig proces. Het gebruik ervan lijkt op dit moment niet per definitie verboden.

Avalor AI is een Nederlandse startup die AI-drones ontwikkelt. “We begonnen met het bedrijf zes maanden voor de Russische invasie in Oekraïne”, vertelt oprichter Maurits Korthals Altes. Hij reist regelmatig af naar Oekraïne. “Allereerst willen we Oekraïne graag helpen. Ons doel is ervoor te zorgen dat de soldaten zo veilig mogelijk hun werk kunnen doen.”

Volgens Korthals Altes is productontwikkeling van defensiematerieel vaak ‘hypothetisch’. “De oorlog in Oekraïne biedt bedrijven de kans om te valideren of hun product werkt. Op deze manier helpen we elkaar.”

Over de zorgen over het gebruik van AI-drones zegt Korthals Altes: “Het gaat er met name om dat de systemen autonoom kunnen vliegen, bijvoorbeeld als de verbinding wegvalt. Wat aanvallen betreft is ‘last mile targeting’ niet anders dan wat we al zien bij antitankwapens als de Javelin”, zegt hij. “De mens identificeert het doel en vervolgens kan de machine de laatste stappen zelfstandig uitvoeren.”

Aan het front in Oekraïne is geen tijd om te wachten op een perfect systeem of op regelgeving; de ontwikkelingen gaan daarvoor te snel, zegt Zima van DroneAid. “Eigenlijk vechten we tegen een spiegel. Alles wat wij introduceren, heeft Rusland na twee maanden ook, en andersom. Er is geen andere keuze.”