Wanneer auteur Wytske Versteeg een hond krijgt, betreedt ze een andere wereld. Doordat ze haar omgeving door zijn ogen bekijkt, ziet ze dingen die ze eerst niet zag, zoals de karpers in de sloot vlakbij haar huis en de egel in het gras. Bovendien blijkt haar hond aanleiding voor gesprekken met allerlei mensen op straat.
Zo is het ook met de waarheid, toont Versteeg in Waar. Over de kunst van het (niet) weten. Als je blik kantelt, zie je andere aspecten van de wereld. Bij een veranderde kijk hoort vaak ook een andere sociale groep.
Wie bepaalt wat ‘echt’ is
Versteeg schreef eerder goedbesproken romans en het autobiografische, onderzoekende Verdwijnpunt, over het trauma van seksueel geweld. In haar nieuwste boek laat ze de lezer nadenken over actuele vragen: Wie bepaalt wat telt als ‘echt’? En hoe verhoud je je tot mensen die in een compleet andere werkelijkheid lijken te leven dan jij? Wat is ‘waarheid’ eigenlijk?
Het is een groots project, want waarheid is ‘een woord dat de hele wereld bevat’, schrijft Versteeg. ‘Het raakt aan alles’. Dat doet Versteeg ook. Ze duikt in het wetenschappelijk onderzoek naar de menselijke psyche en put ruimschoots uit de wereldliteratuur. Ze leidt de lezer langs klassieke filosofen en verweeft dat alles met gebeurtenissen uit haar eigen leven.
Perspectief
Wat we als waar of echt beschouwen is afhankelijk van perspectief: ‘er bestaat niet zoiets als een onschuldig oog.’ Dat betekent niet dat je het begrip waarheid kunt wegrelativeren als grillig en daarmee onbeduidend. Wanneer we iets definiëren als ‘echt’, zijn de gevolgen dat ook. Met het recente voorbeeld van de geweldadige islamfobe rellen in Groot-Brittannië, toont ze hoe leugens de werkelijkheid dramatisch kunnen beïnvloeden.
Die rellen braken uit naar aanleiding van een vals nieuwsbericht dat een dodelijke mesaanval op drie kinderen ten onrechte toeschreef aan een islamitische asielzoeker: ‘Het was die leugen die de vlam in de pan deed slaan, maar het vuur is gevoed in de jaren daarvoor: door de politici die hamerden op eerlijkheid, op mogen zeggen wat je denkt, maar die ondertussen grove leugens met halve waarheden vermengden.’
Zachte benadering
Tegenover deze brute omgang met de waarheid plaatst Versteeg een zachte benadering. Onze blik is dan misschien nooit vrij van vooroordelen en aannames, maar we kunnen blijven streven ‘naar een oog dat misschien niet onschuldig is, maar dat ten minste weet wat het niet ziet.’
Wat daarvoor nodig is, toont Versteeg in een woordenspel. ‘Waar’ in waarnemen, komt van ware, schrijft ze, en dat betekende zorg en aandacht. ‘Consideratie’ duidt ‘overweging’ aan, maar ook ‘toegeeflijkheid’ en ‘respect’. Om de wereld en haar mensen te begrijpen, moet je haar bekijken met zorg, aandacht en respect. Dat vergt wel wat: ‘inleven is uitreiken, letterlijk een verplaatsing, en elke verplaatsing kost energie.’
Pleidooi voor zoeken
Versteeg vergt met dit boek ook wat van de lezer. De denkstappen die ze maakt, blijven soms impliciet en abstract. Daardoor kost het moeite de draad niet kwijt te raken. Zonde, want Versteegs denken is spannend genoeg om niets te willen missen.
Tegelijkertijd giet ze met haar wikkende, wegende stijl haar boodschap in vorm. Waar is geen pleidooi voor de waarheid zelf, maar voor het zoeken ernaar. Als je iets waars over de wereld en elkaar te weten wil komen, zul je je die aandachtige manier van kijken eigen moeten maken. Je moet bereid zijn een inspanning te leveren.
Wytske Versteeg
Waar. Over de kunst van het (niet) weten
Querido;
232 blz. € 22,99
