Interviewer Fokke Obbema: ‘Praten over de dood brengt mensen dichter bij elkaar’ Vecht of accepteer
De één probeert te verbergen wat hem of haar te wachten staat, de ander zoekt zijn toevlucht in gedetailleerde voorbereidingen voor de begrafenis. Iedereen gaat anders om met dit nieuws, maar Scheulderman merkt dat niemand echt boos is. “Natuurlijk hopen de meeste mensen op een verlenging van hun leven, maar ik merkte dat ze hun situatie allemaal min of meer hadden geaccepteerd. Bijzonder, omdat ik genoeg verhalen ken van mensen die als het ware ten onder gaan omdat ze echt niet dood willen.”
Zelf denkt de journaliste ook dat zij tot die tweede groep zou behoren en voor second opinions de halve wereld rond zou vliegen. “Maar ik zeg nu dat je eigenlijk nooit kunt voorspellen hoe je in zo’n situatie zult reageren. Dat blijkt ook uit deze gesprekken. Laura onderging bijvoorbeeld een HIPEC-operatie, een uiterst moeilijke procedure. Toen zei ze ‘nooit Zoiets intens wil ik nooit meer meemaken, ik leef nog een half jaar en dan is het gewoon voorbij.’ Maar toen kwam ze thuis en keek om zich heen. Tegen haar man, familie, vrienden… toen begon ze anders te denken. Je kunt speculeren hoe je ergens op zult reageren, maar je weet het nooit.”
Ongemakkelijk
En dan is er ook nog het milieu. Waar de zes geïnterviewden Het laatste gesprek Als mensen heel open zijn en gemakkelijk over hun ziekte praten, blijkt dit voor de mensen om hen heen een stuk lastiger te zijn. Bekenden die stilletjes verdwijnen, vrienden die niet durven te vragen hoe het gaat, werkgevers die niet weten wat ze met de situatie aan moeten: het gebeurt veel vaker dan je denkt.
Neem bijvoorbeeld Angelica (42), die lange tijd als receptioniste bij een beveiligingsbedrijf heeft gewerkt. Ze heeft uitgezaaide borstkanker en tumoren in de hersenen en merkt na een tijdje dat ze helemaal niets meer van haar baas hoort. “Ze hoorde via een collega dat haar manager dacht ‘ze was misschien al overleden’. Het was voor haar ontzettend pijnlijk om te merken hoe snel ze naar de achtergrond verdween”, zegt Scheulderman. “Mensen kunnen moeilijk omgaan met het verdriet van iemand anders en weten niet hoe ze daarmee om moeten gaan. En dan krijg je ongemakkelijke situaties. Dat mensen snel wegrennen als je op je afkomt of precies het verkeerde tegen je zegt.”
Zo praat je over de dood: vermijd voor de hand liggende dingen en stel open vragen
Zo krijgt Laura te horen dat het goed is van haar partner dat hij tijdens de ziekte bij haar is gebleven. “Op de een of andere manier begrijp je wel wat er met zo’n opmerking bedoeld wordt, want als je aan verliefde jongeren denkt, denk je vaak aan een roze wolk. Niet de enorme onweerswolk die hier ontstaat”, zegt Scheulderman. “Het vergt moed om voor de onweerswolk te kiezen, dat kun je bewonderen. Maar het is niet zo dat mensen als Laura ineens niets meer te bieden hebben omdat ze ziek zijn. Ze worden al snel alleen nog maar als patiënt gezien, terwijl de ziekte niet opeens hun hele persoonlijkheid is. Het is zó belangrijk om iemand als mens te blijven zien.”
Leren ‘vandaag’
Van de zes geïnterviewden zijn vier personen jonger dan Scheulderman zelf. Het besef dat ze op haar leeftijd – en in sommige gevallen veel jonger – al te maken krijgt met het idee dat hun leven nog niet voorbij is, maar dat ze gaan sterven, komt binnen. “In die gesprekken kijk je ook naar je eigen angst, wat soms best lastig is”, zegt ze. “Het verhaal van Jan kwam het dichtst bij mijn hart. Mijn eigen vader overleed drie jaar geleden, eveneens op 87-jarige leeftijd. Ik heb nooit echt een gesprek met hem kunnen voeren over het feit dat hij ging overlijden, dat wilde hij eigenlijk niet. En Jan vertelde uitgebreid hoe hij met zijn kinderen sprak over zijn naderende dood. Toen ik dat hoorde, kon ik het niet droog houden. Ik voelde dat ik dat heel graag met mijn eigen vader had willen doen.”
De interviews in Het laatste gesprek gaan over meer dan alleen de dood. Het geleefde leven komt net zo goed aan bod: de momenten waar je met plezier op terugkijkt, de momenten van spijt en natuurlijk de vraag: wat doet er werkelijk toe? Iedereen lijkt wat dat betreft vrijwel op dezelfde pagina te zitten. “Leef in het hier en nu” komt veel ter sprake”, zegt Scheulderman. “Laura en haar vriend hebben daar een mooi woord voor bedacht, ‘vandaag’. Leef vandaag en maak je niet te veel zorgen over de toekomst. Dan heb je vandaag een hele mooie dag, want die verschilt niet veel van die van iemand anders. Een mooie manier om ermee om te gaan, denk ik.”
De eerste aflevering van Het Laatste Gesprek is vanaf donderdag 28 november te beluisteren via Podimo.
‘Hoewel we steeds vaker over de dood praten, praten we nauwelijks over de rauwe, praktische kant’
