Dit Zweedse stadje leek uit te groeien tot de batterijhoofdstad van Europa. Totdat het misging – en nu?

In de etalage van een leeg winkelpand in Skellefteå staan enge figuren van papier-maché, geënt op schilderijen van Jeroen Bosch. Gemaakt door leerlingen van de nabijgelegen middelbare school. „Ze doen hier nu een kunstproject”, zegt Anna Ersson, marketingdirecteur van het gemeentelijke vastgoedbedrijf Skebo.

De winkel ligt aan de besneeuwde hoofdstraat van het stadje, waar inwoners bij temperaturen van min 14 inkopen doen. Skebo krijgt de ruimte nog niet verhuurd, vertelt Ersson. Ze vermoedt om dezelfde reden als waarom er de afgelopen weken bovengemiddeld veel mensen vertrekken uit de appartementen die het verhuurt: de problemen bij batterijfabrikant Northvolt. „Lokale bedrijven vragen zich nu ook af: gaan we investeren? Het lijkt een soort grote pauze.”

Schoenen en kleding van arbeiders van de Northvolt-fabriek in Skellefteå, eind februari 2022. Foto’s Jonathan Nackstrand/AFP

2024 was het jaar waarin voor het Zweedse Skellefteå alles veranderde. Het provinciestadje begon datzelfde jaar nog als de bejubelde en groeiende batterijhoofdstad van Europa. Aan de rand van de Noord-Zweedse stad, gelegen in de bossen op 770 kilometer rijden van Stockholm, bouwde Europese batterijbelofte Northvolt de afgelopen jaren aan de grootste accufabriek van Europa (4.000 werknemers). De ogen van politici, investeerders en autofabrikanten als Volkswagen waren gericht op dit megaproject, dat Europa minder afhankelijk moest maken van Aziatische batterijen voor auto’s.

Northvolt was ook het uithangbord van de grootse ambities van Noord-Zweden om uit te groeien tot het ‘groene Ruhrgebied’ van de toekomst. Vanwege de overvloedige groene energie hoopt het gebied een soort industriële boom uit te lokken, met staalfabrieken, kunstmestfabrieken en andere bedrijvigheid. Northvolt was verreweg het meest concrete plan.

In de tweede helft van 2024 stortte deze belofte in. Northvolt bleek te maken te hebben met kolossale productieproblemen. Het lukte niet om batterijen in groten getale te maken, daarvoor bleek het productieproces voor een jong en onervaren bedrijf te complex. Bij een bezoek van NRC aan de fabriek in maart 2024 maakte deze een chaotische indruk: overal lagen batterijcellen – testtypen, afgekeurde modellen – terwijl ingenieurs koortsachtig sleutelden aan machines en de woordvoerder de weg kwijtraakte.

Ondertussen werkte Northvolt tegelijkertijd aan allerlei nieuwe fabrieken in verschillende landen. Klanten als BMW en Scania spraken hun onvrede uit, waarna rond afgelopen zomer een trage en pijnlijke ineenstorting begon.

Toekomst

De best gefinancierde start-up van Europa (het beschikte over 15 miljard euro, waaronder subsidies van de Europese Unie) ontsloeg de afgelopen maanden meer dan duizend mensen en maakte in november bekend dat het op de rand van faillissement staat. De toekomst van de fabriek is hoogst onzeker, een aantal productielijnen staan stil, er is een schuld van meer dan 5 miljard euro.

Het was een deceptie voor de plannen van Europa om strategische autonomie op te bouwen – maar ook voor Skellefteå. Het provinciestadje van ongeveer 50.000 inwoners transformeerde de afgelopen jaren volledig onder invloed van Northvolt, tot vreugde van de gemeente en veel inwoners. Skellefteå was decennialang een krimpgebied, maar groeide nu plots uit tot de snelstgroeiende stad van Zweden. Er vestigden zich duizenden hoogopgeleide expats uit de hele wereld, in een relatieve uithoek waar in de winter de zon zich slechts een paar uur laat zien.

Nu vraagt iedereen zich af: hoe gaat dit verder? In het winkelpand aan de Nygatan rekent Ersson van gemeentelijk vastgoedbedrijf Skebo voor: „Normaal gesproken kwamen er 10 à 15 appartementen vrij elke week. Nu is dat 27.”

Ersson lepelt de feiten nuchter op, ze wil nog niet te snel concluderen dat Skebo met een probleem zit. Maar enige zorg klinkt wel door. Het bedrijf beschikt over 5.000 appartementen. Een groot deel bouwde het de afgelopen jaren bij, in anticipatie op de groei die mede door Northvolt zou volgen. „We bouwden 250 huizen per jaar de afgelopen drie jaren.” Vóór 2016 was dat nul. Skebo nam ook zelf tientallen extra mensen aan, maar kijkt nu opnieuw voorzichtig naar de budgetten en plannen voor de komende jaren. Er zou nog meer gebouwd worden, maar veel hangt nu af van ontwikkelingen rondom de fabriek.

„Het had zoveel mooier kunnen zijn.” Maria Brännström, barvrouw bij de lokale squashclub, vat het gevoel van teleurstelling in het stadje samen. Iedereen heeft wel verhalen: de Pinksterkerk verwelkomde tientallen nieuwe leden en begon met diensten in het Engels, nu ziet kerkvrijwilliger Anna-Karin Kriström alweer mensen vertrekken. De Zweedse publieke omroep sprak met bouwconsultant Kenneth Stenlund, die nog bedragen van duizenden euro’s tegoed heeft van Northvolt (Stenlund reageerde niet op vragen van NRC).

Bij de squashclub verwelkomde Brännström de afgelopen jaren tientallen nieuwe leden – die nu deels alweer weg zijn. „Het waren goede gasten.” Ze kwamen met hun families naar Skellefteå, zegt ze, en toen: „Poef. Ze hadden niks meer.”

Op het stadhuis probeert hoofd van het stadsbestuur Kristina Sundin Jonsson de schade te beperken. Haar grootste angst: dat al het hoogopgeleide personeel nu weer vertrekt. Skellefteå – The Guardian omschreef de uitspraak van de naam ooit als she left you – is trots op hoe het de afgelopen jaren duizenden mensen wist binnen te halen. Die ziet het stadje nu het liefst blijven en bij andere bedrijven aan de slag gaan. Maar dat is lastig: werknemers van buiten de Europese Unie hebben maar drie maanden om een nieuwe baan te vinden om een verblijfsvergunning te houden.

Sumaiya Ferdaus (29), Bangladesh
Had een rol aan de productielijn om batterijen te maken ‘ Elke ochtend krijg ik een trits e-mails met afwijzingen’

‘Ik werkte altijd vijf dagen, onder andere in de nacht, en dan had ik vijf dagen vrij. Tijdens een van die vrije dagen kreeg ik een bericht dat we de volgende dag naar de fabriek moesten komen. Het was een soort droom: ik dacht, ik ben nog moe, dit is niet waar. Bij de fabriek vertelde mijn manager me dat ik weg moest. Hij huilde zelf bijna.

Sumaiya Ferdaus (29) uit Bangladesh.

„Daarna heb ik nog vier dagen gewerkt, zoiets. Ik was totaal kapot en had veel stress. Als immigrant mag ik maar drie maanden blijven na mijn ontslag. Dat is tot aan februari.

„Een jaar geleden kwam ik bij Northvolt werken. Ik woonde al in Zuid-Zweden, ik had gestudeerd in Jonköping. Bij Northvolt kreeg ik een goed aanbod, dus we besloten te verhuizen. Mijn man verhuisde met mij mee. Het was een grote verandering: in het zuiden is het weer beter. En door de huizenschaarste in Skellefteå was de huur erg hoog, ik betaal nu rond de 1.000 euro. Ik houd hier minder geld over dan in het zuiden, ook al betaalde Northvolt beter.

„Toen ik ontslagen werd dacht ik: oké, mijn man heeft nog zijn baan. Hij werkte bij een distributiecentrum. Maar twee weken na mijn ontslag kreeg hij ook te horen dat hij ontslagen was, ook door de situatie bij Northvolt. Nu ben ik elke dag tot middernacht me aan het aanmelden voor banen. In het begin gingen we zelfs samen langs bij bedrijven, in Skellefteå, Umeå en Luleå. Maar nu is het weer erg slecht en is dat wat riskant, en ik denk eigenlijk ook niet dat er plekken over zijn waar we langs kunnen gaan.

„Elke ochtend krijg ik een trits e-mails met afwijzingen. Ik heb wel een paar gesprekken gehad, maar moet ook afwachten. Vlak na de ontslagronde was er een banenmarkt. We dachten dat we daar bedrijven zouden treffen die ons zouden kunnen helpen. Maar elke werkgever zei: je hebt de Zweedse taal nodig. Dat was een grote schok. Ik hoop dat ze zich flexibel zullen opstellen. Ik weet dat er bedrijven zijn die mensen nodig hebben, zoals Boliden. Dit is hun kans, denk ik. Na februari zullen er veel minder mensen zijn.

„Uit mijn team van dertig mensen zijn er negentien ontslagen. Ik ben daarvan de enige die nog hier is. Veel mensen zijn terug naar hun thuisland of de plek waar ze hiervoor woonden. Ik wil er niet aan denken wat er gebeurt als ik niks vind. De waarheid is dat ik dan weg moet. Het voelt alsof mijn vier jaar in Zweden dan voor niks zijn geweest.

„Op het bedrijf ben ik niet boos. Er zijn ups en downs in business. Ik vond het werk geweldig, ik wou dat ik er mijn hele leven kon werken. De collega’s waren fijn, multicultureel. Ik maakte vrienden, we hadden weinig stress. Ik was totaal niet voorbereid op dit scenario.”

Taaleisen

Ondertussen lopen ze er tegenaan dat ze geen Zweeds kennen – terwijl lokale bedrijven dat vaak vragen. Ze hebben wel vacatures, maar bij grote regionale ondernemingen zoals mijnbouwbedrijf Boliden is de voertaal Zweeds: een restant van de decennialange isolatie van de regio. Vermoedelijk zijn er de afgelopen maanden al honderden mensen weggetrokken.

Sundin Jonsson heeft bedrijven opgeroepen flexibel om te gaan met de taaleisen. Belangrijker is dat ze de landelijke regering heeft gevraagd om een uitzondering op de driemaandenregel, ook omdat het wat haar betreft in het belang van heel Zweden is dat deze mensen blijven. „Het gebrek aan personeel met dit soort technische vaardigheden is een van de grootste problemen van Zweden. Als we deze mensen verliezen, moeten we ze over een paar jaar weer hierheen halen.”

Tot dusver kreeg ze nog geen respons bij de regering. Dus besloot de gemeente zelf maatregelen te nemen. In een van haar periodieke, speciale persconferenties over de gevolgen van de situatie bij Northvolt kondigde Sundin Jonsson half december aan dat de gemeente zelf een traineeprogramma begint, waar enkele tientallen mensen aan de slag kunnen. Ze mogen dan blijven in Zweden en krijgen taallessen, om op termijn misschien bij bedrijven in de omgeving aan de slag te gaan.

Zo probeert Skellefteå na de Northvolt-deceptie nog te redden wat er te redden valt. Hoewel er ook locals zijn die betwijfelen hoeveel er uiteindelijk zal veranderen. „Er is zoveel geïnvesteerd in die fabriek”, zegt rijschoolhouder Oskar Fägneman in zijn kantoortje. Het lijkt hem economisch gezien niet logisch dat dat allemaal verloren zal gaan.

Op een whiteboard valt een hint te lezen over de herkomst van zijn klandizie: why do accidents occur?, staat er, boven een aantal diagrammen – Fägneman had de afgelopen jaren veel klanten die bij Northvolt werkten. Hij denkt dat er nog wel een koper opduikt die de fabriek voor een „leuk prijsje” op de kop tikt. „Iets anders zou echt vreemd zijn. Er gaan batterijen gebouwd worden in Skellefteå.”

Dat scenario zoemt al langer rond in de internationale pers. Het zal dan vrijwel zeker gaan om een Aziatisch bedrijf. Voor Europa een afgang – voor Skellefteå een opluchting.

Jelena Varava (41), Estland Ex-manager ingenieurs- en constructieafdeling, alleenstaande moeder ‘Veel mensen hoorden dat ze Zweeds moeten kunnen voor een baan’

‘Ik wil hier blijven. Ik was jarenlang heel mobiel, werkte in meerdere grote steden in meerdere landen. Ik kwam in 2020 werken bij Northvolt. Er werkten nog relatief weinig mensen, mijn personeelsnummer was 900. Ik dacht: ik zie wel hoe het is. Het weer was voor mij geen complete schok, zoals voor de mensen uit Venezuela en Argentinië.

Jelena Varava (41) uit Estland.

„Na een tijdje hoorde ik mezelf zeggen: misschien blijf ik wel. Tegen nieuw personeel van Northvolt grapte ik altijd: ik ben een local. Een Portugese vriend en collega van me kon dat niet geloven, hij ging na een tijd weer weg. Nu denk ik: hoe kan ik leven zonder sneeuw? De sneeuw is hier zo puur en wit.

„Ik vond het werken in de fabriek geweldig. Alles had een heel hoog tempo. We zochten elke dag oplossingen voor problemen, we deden moeilijke dingen. Een collega van me die eerst in de nucleaire-energiesector werkte zei dat hij normaal gesproken jarenlang dingen ontwierp die hij vervolgens nooit in de praktijk zag. Dat was hier totaal anders.

„Toen het nieuws van mijn ontslag kwam, ben ik een tijd triest geweest, ook wel gefrustreerd. Gelukkig had ik vrienden die zeiden: laten we samen ons cv updaten, iets leuks gaan doen. Al snel organiseerde de gemeente een evenement voor ex-Northvolt-werknemers en werkgevers uit de regio. Ik had enorme hoofdpijn maar ik dacht: ik moet er alsnog heen. In de bus naar de stad was het superdruk, en ook bij het evenement. Ik ben wel gewend aan drukte in grote steden, maar dit was een ander niveau.

„Veel mensen hoorden daar dat ze Zweeds moeten kunnen om voor een baan in aanraking te komen. Ze draaiden zich meteen om. Ik heb jarenlang gelukkig in een app de taal een beetje geleerd. Ik kan geen heel inhoudelijk gesprek voeren, maar wel basisdingen, dat wilde ik laten zien. Ik heb contacten gelegd en ga nu kijken wat eruit komt, ik hoop dat er iets lukt. Het liefst in Skellefteå, anders misschien iets in Umeå, als het moet verder weg in Zweden of zelfs Scandinavië.

„Ik vind het heel jammer voor Skellefteå. De media zijn nu heel sceptisch over het stadje, het krijgt een negatieve associatie. Maar er zijn hier veel bedrijven. Over een tijdje zal Skellefteå weer gewoon Skellefteå zijn en is die associatie weg, hoop ik.”

Delen





Mail de redactie