Astronaut André Kuipers: ‘In de ruimte kom je in trance, dat kun je uiten met muziek’

Astronaut André Kuipers zweeft met een laptop voor de ramen van de kijkkoepel op het International Space Station. Hij pronkt met een webcam speciale gastde Griekse synthesizerpionier en filmcomponist Vangelis gaat live kijken in Londen. Het pikzwarte universum. Het grandioze zicht op de aarde met de blauwe oceanen en wolkenpatronen. Vangelis raakt meteen geïnspireerd en improviseert meditatieve klanken op zijn piano.

Het is André Kuipers’ tweede ruimtereis: de PromISSe-missie (gestart december 2011, duur 193 dagen). De dagelijkse wetenschappelijke experimenten in de ruimte verbruiken veel dataverkeer naar de aarde. Op zondag is de bandbreedte groter en kan de driekoppige crew via een videoverbinding bijpraten met familie. De astronauten mogen desgewenst ook met een prominent persoon praten. Zo kiezen de collega’s van Kuipers voor een ijshockeyspeler en de kunstenaar John Mayer. Zelf wil hij in gesprek met Vangelis, de artiest wiens geladen synthesizermuziek hij gebruikt als de ‘soundtrack van zijn leven’.

De bombast van Vangelis’ muziek, hoe de mix van klassieke, elektronische muziek, fusion en progrock kon aanzwellen. Magistraal, is het woord dat André Kuipers (65) er op een middag in zijn woonplaats Edam voor gebruikt. Spectaculair bij een raketlancering. Of gewoon de hemelse, serenere klanken: ‘Net alsof je in de ruimte zweeft.’

Vangelis (Evanghelos Odysseas Papathanasiou), die in 2022 aan corona overleed, had groot succes met zijn muziek voor Blade Runner in 1492: Verovering van het paradijsin Wagens van vuur uit 1981, waarvoor hij een Oscar won. Ook combineerde hij veel elektronische muziek met klassieke koorzang gebaseerd op ruimtemissies: van zijn laatste album Juno tot Jupiter (2021, gewijd aan de Amerikaanse onbemande ruimtevlucht naar de planeet Jupiter), Rosetta (2016) tot Mythodea (2001, voor NASA’s Mars Odyssey-missie).

Laat dat maar aan André Kuipers, fan van het eerste uur, over. Hij kent het hele oeuvre. Heeft hij alles al gezegd? Het kwam door tv-programma’s zoals De wondere wereld door astronoom Chriet Titulaer met Vangelis. Of de Teleac-cursus moderne astronomie en de bekende serie Kosmos van Carl Sagan, waarbij het openingsnummer eveneens van de Griekse componist komt. Kuipers, die opgroeide in Amsterdam, begon alles bij Vangelis te verzamelen. “Ik kocht import-lp’s bij Boudisque in de Damstraat. Ik kon er heerlijk in wegdromen.”

De ruimteontmoeting – Vangelis vloog een half uur op afstand mee – was “een prachtige verbinding” waarin hij de componist de aarde liet zien “zoals hij die nog nooit eerder had gezien”. “De maestro bleek gek van ruimtevaart en was als kind geïnteresseerd in alles wat met de ruimte te maken heeft”, vervolgt Kuipers. “Voor hem ging het vooral om het idee dat je deel uitmaakt van iets groters, van de kosmos. Dat zit ook in zijn muziek, iets spiritueels.”

Kuipers bezocht hem vele malen in Parijs. “Vangelis woonde in een fenomenaal huis vol kunst en overal stonden instrumenten”, zegt Kuipers. “Drumsets, keyboards. Die studio van hem zag eruit als een soort ruimteschip. En na het eten kon hij de hele nacht praten over muziek en de kosmos.”

Filmervaring

Kuipers’ twee ruimtereizen als astronaut waren de vervulling van een jongensdroom. De dokter uit Amsterdam, die graag terugdenkt aan hoe hij als kind sciencefiction of hoorspelen verslond Spring de ruimte in beluisterd op de bandrecorder van zijn vader, had er lang en enigszins obsessief naartoe gewerkt. Trainingen in Amerika, Rusland, Duitsland, Canada en Japan. Van het leren besturen van ruimteschepen tot het aanmeren bij het ruimtestation, het kunnen doorstaan ​​van alle noodscenario’s, conditietests en gewichtloosheidstraining tot het daadwerkelijk urenlang opgevouwen in de capsule zitten.

Bij terugkomst begon hij er als voormalig astronaut zoveel mogelijk over te vertellen, in boekvorm, lezingen, theatershows en ruimtespektakels. RuimteXperience in de Ziggo Dome. Met de film Voorbij, Ode aan de Aarde hij maakt zijn debuut als filmmaker. ‘Geschreven en geregisseerd door André Kuipers’, de première zal groots en meeslepend zijn op 4 oktober in de Ziggo Dome, samen met 70 andere ruimteverkenners die hier zijn voor een astronautenconferentie.

Niet dat hij pretendeert iets in de filmwereld te zijn, haast hij zich te zeggen. Hij wilde gewoon een filmfestival organiseren met ruimtefilms en deze film begon als bijproduct daarvan. Voorbijbedacht vlak voor de pandemie, is gebaseerd op zijn ervaring: de visuele ‘filmervaring’ moet het gevoel overbrengen van een ruimteverkenner. Uiteraard op een collage van Vangelis-tunes, van albums als China, Antarctica, spiraalvormig, oceanisch tot ‘Rachel’s Lied’ Blade Runnerwat prachtig paste bij de groene, dansende aurora borealis.

Geweldig

Het bevindt zich tussen ruimteglamour en ruimterealisme Voorbij veel. Maar op de een of andere manier niet. De beelden van het zweven boven de aarde, de woestijnen en wolkenpatronen (minimale muziek, esoterische geluiden), de overgang van dag naar nacht (ambient), poollicht (zelden hoge tonen) zijn fantastisch. Surrealistisch aan de nachtkant van de aarde: bliksemflitsen en stadslichten (met zanger Demis Roussos, ooit in de band met Vangelis). Voor zijn film gebruikte hij zo’n veertig nummers van Vangelis, bij alles zocht Kuipers zelf het juiste geluid.

Maar er ontstaat een vreemde paradox: de verveling slaat toe.

Uiteraard reageert Kuipers. “Je bent er gewoon voor een lange tijd. En alles gaat langzaam, kijk maar naar een van die NASA-streams. Je vliegt niet zo snel over de aarde als in science fiction. De realiteit is dat je in een trance, een ritme, terechtkomt. De verbindingen met een ruimteschip, het gaat allemaal langzaam. En dat kun je uitdrukken met muziek.

“In eerste instantie dacht Vangelis aan een nieuwe partituur”, vervolgt hij. “Maar hij was onder de indruk van mijn selectie uit zijn oeuvre. Gelukkig heeft hij een groot deel van de film gezien.”

Geen pratende hoofden

Kuipers heeft er bewust voor gekozen om de beelden nauwelijks toe te lichten, afgezien van een inleiding. “Als ik dat doe, zit je weer in de topografieles, ben je uit de atmosfeer. Ook vanuit de ruimte zag ik geen pijlen naast de landen.”

Ook zijn er tientallen ruimtevaartdocumentaires met veel uitleg, zegt Kuipers. En talloze speelfilms laten zien hoe het is om in de ruimte te zijn. Maar hij wil de mensen meenemen. “Geen uitleg, geen pratende hoofden. Hoe is het om astronaut te zijn? Ik wil de sfeer voelbaar maken, vanaf het moment dat je in het ruimtestation zweeft.”

Zo’n lancering is geconcentreerde energie, zegt Kuipers. In de film zie je hem 55 meter boven de motoren zitten. Je hoort dringende violen en rollende pauken. ‘Je draagt ​​een koptelefoon. Dan begint het te trillen, je wordt dieper in je stoel gedrukt, het duurt even voordat de raket snelheid begint te krijgen. Als de atmosfeer dunner wordt, zal deze versnellen.”

Maar het is geen film over hem, benadrukt hij. Het is een droom, met originele beelden van verschillende ruimtemissies en de ervaringen van verschillende soorten raketten. “Je ziet beelden van het Chinese ruimtestation en het ISS, ik heb ze expres door elkaar gehaald, maar chronologisch klopt het wel.”

Je ziet het alsof je erin zweeft, zegt de astronaut. “Je bent aan boord, er zweeft iemand voorbij. Hij kijkt je niet aan, omdat iedereen aan het werk is en jij een van de mensen bent. In de kijkkoepel leefde ik echt mijn eigen kinderdroom.”

Pompende trance

Er is één moment in de film waarop alles verandert. De zon komt op, langzaam komt het licht. Het psychedelische moment de pompende trancetrack ‘Pulstar’een cover van Armin van Buuren, eveneens een groot Vangelis-bewonderaar, is een behoorlijke stijlbreuk. “Het sciencefictiongevoel, behoorlijk akelig 2001: Een ruimte-odyssee”, lacht Kuipers.

Eén van Kuipers mooiste momenten de missie omvatte het koppelen van de SpaceX Dragon (van Elon Musk) aan het ISS. Hij heeft daar Mythodea van Vangelis ermee verbonden. Niet tijdens de uiterst precieze klus vol instructies vanuit het missiecontrolecentrum, waar de wereld hem in de gaten hield. “Maar daarvoor en daarna begon ik naar dat album te luisteren. Dat is erg verbonden geraakt met die situatie.”

Naast Vangelis nam hij heel veel muziek mee de ruimte in, veel jaren zeventig rockmuziek, maar ook klassiek. Klinkt muziek daarboven anders? Niet in een ruimteschip: dezelfde luchtdruk en luchtsamenstelling. Maar zou het kunnen dat je op die hoogte muziek anders ervaart? Mogelijk, denkt Kuipers. Maar hij merkte er lichamelijk niets van toen hij ging sporten en rennen op een loopband met muziek van Armin van Buuren.

Zal hij weer gaan? Kuipers hoopt van wel. Maar voor ESA is de astronaut officieel met pensioen. “Theoretisch zou ik nog steeds commercieel kunnen vliegen. We zien Amerikaanse astronauten dat doen. En in de verre toekomst zullen steeds meer mensen de ruimte in gaan. Nu zijn het nog steeds de miljardairs die een week naar het ruimtestation kunnen. Binnenkort zal het net als de luchtvaart worden. En zoals ik nu in een vliegtuig over de wolken vlieg op de geluiden van Vangelis Antarcticaop zijn muziek gaan mensen ook ruimtevluchten maken. Let gewoon op.”

Om te delen





E-mail de redacteur