Bekroonde Malinese filmmaker Souleymane Cissé op 84-jarige overleden

• Kiran Renfurm

  redacteur Online

‘Vader van de Afrikaanse filmwereld’ Souleymane Cissé is op 84-jarige leeftijd overleden. Hij stond bekend als pionier in de Afrikaanse filmindustrie en wist als eerste zwarte Afrikaanse filmmaker de juryprijs van Cannes binnen te slepen.

“Cissé was heel erg goed in wat hij deed”, zegt Nederlandse filmmaker en Cissé-fan Shanella Bleecke. Het cinematische oog dat hij had, was volgens haar uniek. “Hij speelde in zijn films met vuur en wist bewegingen van lichamen prachtig vast te leggen.” Ook wist hij als geen ander een zwarte huid mooi op beeld te krijgen, iets waar westerse regisseurs volgens Bleecke niet altijd mee overweg kunnen.

De Malinees wordt gezien als een van de grootste Afrikaanse filmmakers ooit. Zijn film Yeelen (‘licht’ in Cissé’s moedertaal Bambara) was een film over Bambara-legendes die zich afspeelden in het 13e-eeuwse Malinese Rijk. Hij won in 1987 de juryprijs op het Filmfestival van Cannes met de film en was de eerste Afrikaanse filmmaker uit de Sub-Sahararegio die deze prestigieuze erkenning kreeg. Yeelen wordt door veel filmliefhebbers gezien als de beste Afrikaanse film ooit.

“Hij bracht met Yeelen Afrikaanse spiritualiteit naar het grote doek”, zegt Bleecke. “Iets wat eerder vaak negatief werd afgebeeld als zwarte magie, was nu ineens mooi en dienend.” Ze is zelf van Surinaamse komaf en ontdekte mede door Yeelen dat veel van de Surinaamse spiritualiteit te herleiden was naar het Afrikaanse continent.

Het is ook iets wat kenmerkend was voor Cissé: dicht bij je eigen cultuur en taal blijven. Een les die Bleecke in haar carrière als filmmaker meeneemt. Ze ziet het als het terugveroveren van je eigen cultuur als zwarte maker. Het grote publiek moest zo meer moeite doen om de films te volgen en te begrijpen.

Cissé werd in 1940 geboren in Bamako. Als jongetje van zeven raakte hij al geïnteresseerd in films. Hij ging naar school in Dakar en keerde na de onafhankelijkheid van Mali in 1960 terug naar zijn geboorteland. Cissé kreeg een bijbaantje als assistent-filmoperateur en de filmkriebels werden alleen maar sterker. Hij kreeg een beurs voor de gerenommeerde Gerasimov Filmuniversiteit in Moskou. In 1970 keerde hij terug naar Mali en begon zijn carrière in de filmindustrie als cameraman.

“Film werd gezien als iets van de Franse elite, het was in die tijd erg bijzonder dat je als zwarte man films maakte”, zegt Bleecke. Al helemaal omdat hij niet de Franse taal gebruikte. Waar zijn collega’s de taal van de voormalige kolonisator aanhielden, produceerde Cissé in 1974 zijn eerste lange film Den Muso in de Bambara-taal. Het ging over een jong meisje met een spraakbeperking dat werd verkracht. Als ze blijkt zwanger te zijn, wordt ze verstoten door zowel haar familie als de verkrachter.

De film werd verboden door de minister van Cultuur en Cissé moest de gevangenis in. De reden voor zijn arrestatie was officieel het “accepteren van Frans sponsorgeld”, maar er is veel twijfel of dat de daadwerkelijke reden was. “Hij toonde lef door met zijn films tegen de politiek in te gaan”, zegt Bleecke.

De Malinees was een moedige filmmaker die veel prijzen kreeg gedurende zijn carrière. Hij is een van de twee filmmakers die twee keer de topprijs wonnen tijdens het Pan African Film Festival (Fespaco), een van de grootste prijzen in Afrika. Cissé heeft zich altijd ingezet voor de zwarte filmwereld en makers van het Afrikaanse continent. Hij richtte de stichting Ucecao voor West-Afrikaanse makers op.

De erkenning voor zijn oeuvre kwam pas echt de laatste jaren op gang, zegt Bleecke. In 2023 werd Cissé tijdens het Filmfestival van Cannes geëerd met de Carrosse d’Or-award. Een prijs uitgereikt door de vereniging van Franse filmregisseurs aan filmmakers die hun stempel hebben gedrukt op de filmindustrie met hun innovatieve kwaliteiten en moed.

“Het verbaast me niet dat hij pas na de Black Lives Matter-beweging in 2020 meer erkenning kreeg voor zijn werk.” Volgens Bleecke heeft de beweging veel betekend voor zwarte filmmakers. “De afgelopen jaren is er een soort verschuiving geweest in de filmwereld. Ik ben zo blij dat Cissé in zijn laatste jaren dat nog heeft mogen meemaken.”

Dochter Marian bevestigde zijn dood en zegt geschokt te zijn door het plotselinge overlijden van haar vader en het “verlies van een man die zijn leven wijdde aan kunst en film”.