In Whatsappgroepen ging het nieuws de afgelopen dagen volop rond: voor het eerst werken banken aan een advies voor Nederlandse burgers om voor de zekerheid wat cash in huis te hebben liggen, gezien het huidige geopolitieke klimaat en de toename van cyberdreigingen. Voor sommigen was dit aanleiding om naar de pinautomaat te gaan, anderen vonden het maar paniekzaaierij.
Het nieuws laaide woensdag op na een aankondiging van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) in een ANP-bericht. „We komen met een integraal advies over hoe je je financiële zaken het beste kunt regelen, mochten er problemen zijn met de betaalinfrastructuur”, zei een NVB-woordvoerder tegen het persbureau. „Dat kan bijvoorbeeld gaan over cashgeld, in welke coupures en hoeveel dat zou moeten zijn. Maar ook over het aanhouden van een extra bankrekening of creditcard.”
En die aankondiging van de NVB volgde na wat minister van Defensie Ruben Brekelmans (VVD) afgelopen weekend had geroepen in het programma WNL op Zondag. „[De Russen] breken iedere dag in onze systemen in”, zei hij. „Nederlandse burgers moeten zich [er op] voorbereiden […] dat betalingsverkeer een tijd niet doorgaat. Heb daarom altijd wat contant geld in huis.”
Eigenlijk zijn banken al sinds november bezig met dit advies, samen met andere koepelorganisaties die bij het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB) zitten. Ouderenorganisaties, de Consumentenbond, Betaalvereniging Nederland en belangenverenigingen als Koninklijke Horeca Nederland zijn daar bijvoorbeeld onderdeel van. De Nederlandsche Bank (DNB) is voorzitter.
„Door aanhoudende geopolitieke spanningen” kunnen problemen ontstaan, stond afgelopen oktober in een rapport van DNB. Koepelorganisaties van MOB besloten in november een werkgroep op te richten om te onderzoeken welke „voorzorgsmaatregelen” het MOB „op korte termijn kan nemen.” De precieze datum wanneer het advies gepubliceerd gaat worden moet nog blijken, maar dat zal ergens in het voorjaar zijn.
1
Waarom werkt het MOB nú aan dit advies? Is er reden voor paniek?
Nee, er is nu geen reden voor paniek. „Op dit moment is de directe dreiging niet hoger dan anders”, zegt een woordvoerder van Betaalvereniging Nederland. Bovendien zijn de veiligheidseisen van banken om zich te beschermen tegen cyberaanvallen extreem hoog. Maar de risico’s op cyberaanvallen op ons digitale betaalsysteem nemen wel toe, om twee redenen.
Ons betaalsysteem is kwetsbaarder geworden, omdat het betalingsverkeer de afgelopen twintig jaar flink is gedigitaliseerd. „Het financiële stelsel is een complex bouwwerk geworden dat op allerlei soorten bedrijven uit de meest uiteenlopende sectoren leunt”, is te lezen op de website van DNB.
„Denk aan uitbaters van datacentra die de gegevens van financiële instellingen en hun klanten beheren.” Dat geeft cybercriminelen mogelijkheden om met een omweg binnen te komen als het via de instelling zelf niet lukt. „Bijvoorbeeld via de telecomaanbieder, het datacentrum, of de laptop van de monteur die onderhoud uitvoert aan een netwerk.”
Daarnaast neemt door geopolitieke onrust het risico op cyberaanvallen toe. Oorlog wordt allang niet meer alleen gevoerd met bommen en tanks. Als voorbeeld noemt DNB wat er december vorig jaar in Oekraïne gebeurde, toen miljoenen mensen van het ene op het andere moment niet meer konden bellen, internetten, navigeren of bankieren nadat Russische hackers op afstand gegevens hadden gewist van de server van de grootste Oekraïense telecomaanbieder Kyivstar. Pinautomaten werkten ook niet meer.
2
Zijn Nederlanders nu al extra gaan pinnen, omdat MOB binnenkort met het advies komt?
Ja. Geldmaat, het bedrijf dat de bijna 3.900 opname-automaten voor de grote banken in Nederland beheert en onderhoudt, zag 10 procent meer transacties sinds woensdagochtend dan normaal rond deze tijd van het jaar. „Als je dat terugrekent naar de hoeveel geld die er extra werd gepind en dat uitsmeert over de transacties die normaal worden gedaan rond deze tijd van het jaar, gaat het om een paar tientjes extra per transactie”, zegt een Geldmaat-woordvoerder. Maar het leidde niet tot lange rijen bij automaten. Zo veel meer transacties zijn het nou ook weer niet.
3
Levert het problemen op als Nederlanders massaal gaan pinnen? Stort ons betaalsysteem dan niet in?
„Nee”, zegt de Geldmaat-woordvoerder. „We monitoren hoeveel er gepind wordt op een bepaalde plek en vullen automaten sneller aan als dat nodig is, om te voorkomen dat ze leeg komen te staan.” De afgelopen dagen kwam bij sommige automaten het waardetransport wat eerder langs. „En daar is onze bedrijfsvoering op ingericht. Dat doen we bijvoorbeeld ook als ergens een kerstmarkt is.” Ook bij ING maken ze zich geen zorgen. „Wij zijn altijd ingericht op het opvangen van pieken en dalen in geldopname”, mailt een woordvoerder.
4
Dan rest nog de vraag: hoeveel cash is verstandig (en veilig) om in huis te bewaren?
Of er begin volgend jaar in het advies van het MOB een antwoord op die vraag in het advies staat en wat dat bedrag dan eventueel is, daar gaan de koepelorganisaties nog over vergaderen. Afgelopen oktober zei directeur Olaf Sleijpen van De Nederlandsche Bank tijdens een persbriefing dat het verstandig is om 50 euro in huis te hebben.
Kijk eens hoeveel je als huishouding normaal kwijt bent aan boodschappen en tanken voor een paar dagen
Volgens het budgetinstituut Nibud kom je met dat bedrag niet ver. „Ja, wij geven ook al jaren het advies om altijd 50 euro in huis te hebben”, zegt een Nibud-woordvoerder, „maar dat bedrag is gebaseerd op wat iemand nodig zou hebben om een stroomstoring van een paar uur te overbruggen. Dat je dan nog eten kunt halen en tanken om naar huis te gaan. Maar een cyberaanval op een bank, dat is een hele andere situatie.”
„Kijk eens hoeveel je als huishouding normaal kwijt bent aan boodschappen en tanken voor een paar dagen”, zegt de Nibud-woordvoerder, „en hou dat als reserve in cash”.
In tegenstelling tot enkele andere landen is er in Nederland geen limiet voor hoeveel geld iemand in huis mag hebben liggen. Het maakt wel uit voor de Belastingdienst. Alleenstaanden moeten een bedrag boven de 653 euro opgeven. Voor fiscale partners is dat boven de 1.306 euro. Verder zijn er niet echt regels.
Het Verbond van Verzekeraars raadt aan om te kijken naar de polisvoorwaarden van de inboedelverzekering: hoeveel contant geld wordt vergoed als geld in huis verloren gaat bij brand of inbraak. „Een snelle zoektocht laat zien dat de meeste verzekeraars tussen 250 en 500 euro per verzekering vergoeden”, zegt een woordvoerder van die brancheorganisatie.
En dan nog iets: berg het geld niet op in een sokkenla, keukenkast, of vriezer, adviseert het Verbond van Verzekeraars, maar bijvoorbeeld in een brandkluis die inbrekers niet kunnen meenemen.
