‘Critical Zone’: een bericht van een radicale directeur in de Iraanse ondergrondse
Eerst mocht hij Iran niet verlaten, nu wilden ze liever niet dat hij terugkwam. Regisseur Ali Ahmadzadeh (1986) had al drie films gemaakt in het underground circuit van Iran. Maar met de vierde besloot hij “radicaal” te worden. “Ik was altijd al kritisch. Nu wilde ik alle regels breken, me verzetten tegen alle censuur.”
De heimelijk opgenomen Kritieke zone bevat smokkel, vrouwen zonder hijab, seks en veel drugs. Toen de film de Gouden Luipaard, de prijs voor Beste Film, won op het filmfestival van Locarno, kon Ahmadzadeh er niet bij zijn: Iran gaf hem geen toestemming. Na het festival mocht hij vertrekken. Sindsdien reist hij door Europa. “Ze zien mij als een probleem.”
Hij is opmerkelijk ontspannen voor een man zonder huis. Ahmadzadeh leunt achterover – zomerzweet op zijn voorhoofd, borsthaar als veren uit zijn shirt stekend – en giechelt vaak om serieuze onderwerpen: “Je kunt niet eens lijkbaar in Iran!” Hij videobelt vanuit Parijs, waar hij tijdelijk verblijft. “Ik ben een underground filmmaker. Dus ik leef altijd in het nu. Of ik ooit terugga naar Iran hangt af van de politiek. Eigenlijk leven alle Iraniërs in afwachting. Moeilijk? Avontuurlijk is een beter woord!”
Het echte leven
Ahmadzadeh maakt al zestien jaar undergroundfilms in Iran. “Het is een genre, maar ook een hele grote community. Underground is waar het echte leven zich afspeelt in Iran. Alles kan gebeuren in je eigen huis, als de deuren gesloten zijn.
“Films kunnen dat laten zien. Als mensen alleen gesubsidieerde films uit Iran zien, dan is dat het beeld dat de wereld van Iran heeft. Zo houdt de overheid controle over hoe de buitenwereld Iran ziet. Ik ben geïnteresseerd in geschiedschrijving.”
leerde kennen Kritieke zone Ahmadzadeh wilde dat leven laten zien. Zijn leven. “Ik begreep ineens: mijn leven is ziek. Teheran is een mix tussen een ziekenhuis en een gevangenis. We hebben geen energie meer. Jongeren zijn oud.” Lachend: “In mijn maatschappij heb je drugs nodig om erdoorheen te komen. Mijn hoofdpersoon, de dealer, is een profeet. Want voor alle dingen die niet mogen, heb je een dealer nodig. Kom je uit Amsterdam? Ik heb alle rekwisieten voor hem gekocht in Amsterdam.”
In de film rijdt dealer Amir met zijn auto door Teheran. Vroegere klanten, vrienden, het vliegveld, een verzorgingshuis waar ouderen verlamd zijn. Zelf heeft hij bijna geen persoonlijkheid. Alleen de vrouwen hebben dingen te doen: banen, missies. “Ze zijn sterker, dapperder. Ze vechten.” De dealer volgt alleen de instructies van zijn navigatiesysteem (een vrouwenstem): “Dat symboliseert het regime. De dictator in je hoofd. De overheid kruipt in je, totdat je geen eigen gedachten meer hebt.”
In het geheim
De film is in het geheim gemaakt. Veel ervan speelt zich af in een auto, met camera’s op het stuur of verborgen op het dashboard. Of binnenshuis, in het kleine, lawaaierige appartement waar Ahmadzadeh woonde en monteerde. “Gedurende een periode van zes maanden filmde ik Kritieke zone alsof het tien korte films waren. Zonder geld. Met veel hulp van vrienden. Het was heel emotioneel voor ons omdat het zo echt was.”
Kort na de opnames brak de coronapandemie uit. Ahmadzadeh werkte vervolgens drie jaar lang alleen aan de film. Hoe hij dat betaalde? “Ik had één laptop en ik deed af en toe montageklusjes. Maar verder weet ik het niet…” Weer lachend: “Veel mensen hebben geen baan in Iran. Ik heb geen idee hoe dat kan, maar we leven nog steeds goed.”
Van die drie jaar besteedde hij twee jaar aan het indrukwekkende sound design. Het geluid is mystiek, gelaagd, overweldigend, bedreigend. Het dempt de geluiden van de stad, alsof het ‘echte leven’ zich op grote afstand afspeelt. Ahmadzadeh: “Misschien is het geluid wel het hoofdpersonage van mijn film. Het gaat over sfeer en vertelt twee verhalen. In Teheran is er altijd lawaai: auto’s, mensen die ruziemaken omdat iedereen altijd boos is. En tegelijkertijd wilde ik een soort magische trip laten zien: wat er in het hoofd gebeurt.”
Een beetje later: “Heb je De zone van interesse gezien? Die won een Oscar voor sound design… Ik vond de mijne beter! Ze hadden maar één idee.”
Hoopvol
Terwijl Ahmadzadeh aan de film werkte, vertrok het hele personeel uit Iran naar Europa. Voor een groot deel vanwege de protesten van Woman, Life Freedom na de dood van Mahsa Amini en de daaropvolgende politieke repressie. Alleen hoofdrolspeler Amir Poosti is nog in Teheran. Het gaat goed met hem, zegt Ahmadzadeh. “Vroeger waren we misschien gearresteerd toen de film uitkwam. In het begin was het moeilijker. Maar er is veel veranderd sinds de protesten. De overheid valt ons minder lastig dan ooit. Ze hebben nu andere dingen aan hun hoofd.”
Ahmadzadeh is hoopvol over de toekomst. “De energie is goed. Vroeger hadden we gesprekken met filmfestivals. We vonden dat ze geen door de staat gesubsidieerde films moesten vertonen, maar undergroundfilms. Dat is ook veranderd, festivals selecteren steeds vaker films uit het undergroundcircuit. De Berlinale had er een, Cannes had er ook een. En veel jonge filmmakers maken films die laten zien hoe het leven in Iran er echt uitziet.”
Ahmadzadeh zelf zal voorlopig niet terugkeren naar de underground filmindustrie in Iran. Zijn volgende film is een universele film over mensen die rondreizen en geen thuis hebben. “Ook in Europa zijn er veel mensen zonder thuis, Oekraïners, Russen, maar ook West-Europeanen. Die film kan ik overal maken.”
