De Europese vlag bestaat al 70 jaar. Hoe kijken we naar dit symbool voor één Europa?

In mei 2014, net voor de Europese verkiezingen, bevindt Geert Wilders zich op het plein voor het Europees Parlement in Brussel. Daar legt hij zijn schaar in de Europese vlag voor een verzameling cameraploegen. Hij snijdt een rondje rond een van de twaalf sterren, toont het stuk stof aan de pers en kondigt aan dat hij de ster ‘terugbrengt’ naar Nederland. De actie is een symbool voor zijn verlangen om de Europese Unie met Nederland te verlaten, zegt hij. Hoewel de sterren op de vlag niet voor landen zijn, vernietigt de symboliek van de actie dat niet.

Meer dan tien jaar laterVanaf oktober 2024 demonstreren duizenden Georgiërs Aan de pro-Russische overheidspartij Georgische droom en vóór de toetreding tot de EU. De blauwe Europese vlag met zijn gele sterren zwaait in hun demonstraties als een soort wapen tegen de waterkanonnen. Ook in Oekraïne is de vlag de afgelopen jaren vaak een symbool van de onafhankelijkheid van Rusland geweest.

De interactie met de vlag, die in 2025 bestaat, laat zien hoe een Europees symbool verschillende betekenissen kan krijgen: voor sommige Europeanen is het een symbool van vrijheid, voor anderen nogal symbool van regels, bureaucratie, of alleen het merk waarop ze tegenkomen op Het informatiebord in een goed onderhouden natuurpark.

En die afbeelding kan gewoon weer veranderen in het Jubileumjaar van de vlag. De De helft van de Nederlanders lijkt nu in het voordeel te zijn Om een ​​Europees leger te zijn, nu de EU afscheid moet nemen van de VS als een betrouwbare bondgenoot. Hoewel er niet snel onder de Europese vlag zal vechten, roept het de vraag op welke betekenis de Europese vlag nu zal krijgen. Waar komt het ontwerp van de vlag vandaan en wat bedoelt hij in de nieuwe politieke realiteit van Europa?

Foto Martijn Beekman, foto AFP

Europese Europese blues

Op het hoogtepunt van de kredietcrisis studeerde kunstenaar Remco Torenbosch (1982) af aan de Willem de Kooning Academy in Rotterdam. Korte tijd later begon hij een onderzoeksproject in de Europese vlag, logo van de eurocrisis. Het was een tijd waarin Europese leiders en ministers uit de financiën avond na avond op de journaal verschenen met de blauw-met-gele sterrenvlag achter hem. De ‘overblijfselen in diversiteit’, die de EU bepleit, was moeilijker dan ooit. En zoals altijd met crises, moest de vakbond zichzelf opnieuw uitvinden.

Ondanks de divisie in de Europese Unie, ziet Torenbosch nu ook broederschap in Europa met “Trump 2.0”, zegt hij aan de telefoon vanuit Zwitserland. “En dat moet je. Nu is Trump meer van Poetin dan dat Europa is geregeld.” De wens om sterren uit de vlag te halen, zoals Wilders in 2014 deed, lijkt af te nemen.

Voor EU (2011-heden), die in 2013 werd genomineerd voor de Prix de Rome, vroeg Torenbosch een vlag van elk van de toen 28 Europese lidstaten. Tenminste: het blauw van de vlag. Het project diende als een verkenning van de Europese textielindustrie die ooit bloeide, maar die naar lage landen verhuisde met de opkomst van Europese lonen en de Europese regulering van de arbeidsmarkt. Torenbosch, die eerder exposeerde in het Stedelijk Museum Amsterdam, Kunsthalle Wien en Kunstaus Zürich, doet onderzoek naar sociaal -economische en politieke structuren in zijn werk.

De wens om sterren uit de vlag te snijden, zoals Wilders in 2014 deed, lijkt af te nemen

De Tint European Blue is opgenomen: reflexblauwEen mix van cyaan en magenta die iets donkerder en saaier is dan de beroemde ‘International Klein Blue’ die schilder Yves Klein in 1961 gepatenteerd.

Het Europese blauw is niet moeilijk om digitaal te produceren, zegt Torenbosch. Maar de wevende molens in de 28 verschillende lidstaten hebben elk een ander productieproces, en daarmee elk gewoon een andere interpretatie van Europees Blue. “De ene is een beetje groener, andere bluer.”

Torenbosch ziet de verzameling van Europese Blauwen als een ‘belichaming van de EU’. Je hebt allemaal een overeenkomst getekend en iedereen interpreteert deze vervolgens op zijn eigen manier. “Dat is ook, zegt Torenbosch, de enige werkbare manier om die Europese samenwerking uit te voeren. Hoewel zijn project ironisch genoeg ook een bureaucratische oefening werd. Torenbosch begon zijn zoektocht naar wevende molens in de meeste gevallen bij ambassades. De zoektocht was stroperig, soms communicatie moeilijk.

Het merk ‘Europa’

De Europese vlag is ooit ontworpen door ambtenaren. Arsène Heitz (1908-1989) en Paul Lévy (1910-2002) worden gezien als de makers van de vlag, symbool van de Raad van Europa, opgericht in 1949. Heitz was een functionaris in de postkamer van de Raad, Paul Lévy Director van de pers- en informatiedienst van de raad. Hij hield toezicht op het VLAG -project. “Als Europa zich morgen zal verenigen, heeft het een symbool nodig,” schreef Levy in 1950. “Een symbool dat haar supporters kunnen ondersteunen.” De vlag moest eenvoudig zijn, opvallendNieuw, harmonieus. De veertien landen die zijn aangesloten bij de Raad, namen de vlag zevenenzeventig jaar geleden, in 1955.

Er waren al Europese symbolen vóór 1955. In de Huis van de Europese geschiedenis in Brussel is een boek tentoongesteld met een voorwoord van Winston Churchill en Paul Henri Spaak, met een vlag van de Europese beweging op de cover: een groene e waarin een wit je komt tussenbeide. Die vlag werd niet overgenomen door de Raad van Europa, vanwege een gebrek aan emotioneel uiterlijk.

Eerdere ontwerpen van de Europese vlag

De keuze van de vlag was onder andere voorafgegaan aan een ontwerpwedstrijd. De meer dan 150 ingediende vlaggen zijn opgenomen in het drietuige boekje Afgewezen ontwerpen voor de Europese vlag (2020) en met een voorwoord van uitgever Jonas von Lenthe van Wirklichkeit Books. Het zijn kleurpotloodtekeningen, soms vertederende, collages, geschilderde ontwerpen. De ingediende vlaggen kwamen uit “over de hele wereld”, schrijft von Lenthe, maar vooral van mannen uit West -Duitsland en Frankrijk.

Kortom, alle ontwerpen bepaalden het idee dat Europese eenheid het model voor de toekomst was, maar hoe dat idee moest worden gesymboliseerd, de inzichten verschilden. De behoefte aan een verenigd Europa kwam uit verschillende bronnen, schrijft von Lenthe, en speelde net zoveel met socialistische verzetsbewegingen als met conservatieve Eurocentrische kringen. De gezamenlijke veroordeling: de Europese natiestaten kunnen alleen onder controle worden gehouden in een vakbond. Met de introductie van de vlag werd von Lenthe, een merk, gemaakt van ‘Europa’, een begin van een overtuigingcampagne die nog steeds loopt.

Cirkel van twaalf

Het blauw van de Europese vlag lijkt te borduren op het blauw van de vlag die de Pan-Europese beweging sinds het begin van de jaren 1920 draagt. De cirkel van twaalf sterren “vertegenwoordigt het Europese volk”, een volk in eenheid en harmonie, volgens de raad. Twaalf, legt Lévy uit in een interview, is het perfecte aantal: twaalf maanden, twaalf uur op de klok, twaalf sterrenbeelden, twaalf apostelen, twaalf werken van Herakles.

De twaalf gele sterren verwijzen niet naar een aantal lidstaten, zoals de sterren in de Amerikaanse vlag doen. Arsene Heitz verklaarde in een interview in 1989 dat hij werd geïnspireerd door de ‘Miraculous Medal’, een toewijding van de Maria -optredens in Rue du Bac in Parijs waarop Maria wordt omringd door twaalf sterren. Dat beeldmotief is afgeleid van het Nieuwe Testament, waarin Maria verschijnt met een ‘krans van twaalf sterren’ op haar hoofd. Europese woordvoerders hebben deze lezing nooit bevestigd.

Een deel van de aantrekkingskracht van de sterren als een vlagmarkering leek ook uit de Verenigde Staten te komen. In moderne Amerikaanse kunst is die vlag een koppig beeldmotief. In de MoMA in New York hangt Vlag (1954-55), Een schilderij van Jasper Johns (1930). Kort nadat de Amerikaanse kunstenaar uit het leger kwam, schilderde hij de Amerikaanse vlag op een collage kranten. Het is een standaardwerk geworden dat is opgenomen in de kunstboeken van de kunst. De Sterren en strepen Komt ook terug in andere werken: Robert Rauschenberg, zoals Sean Scully, Claes Oldenburg, Faith Ringgold, Keith Haring, Barbara Kruger – veel van die kunstenaars gebruiken vaak de herkenbare beeldtaal van de Amerikaanse vlag voor de staat van de Amerikaanse vlag om het land te bekritiseren.

Open vraag

De Europese vlag is veel minder aanwezig als een beeldmotief in moderne kunst. Die vlag is ook veel nieuwer dan de Amerikaan (1955 vergeleken met 1766), en niet zo overgenomen met het dagelijkse leven van Europeanen als de Amerikaanse vlag die voor Amerikanen is. Na het Brexitreferendum werd de vlag gebruikt door kunstenaar Banksy in een schilderij op een muur in Dover. Een metaalarbeider staat op een ladder, hij toont een van de sterren van de vlag. Met zijn hamer barst hij in het strakke gezicht van de vlag.

Rond dezelfde tijd begon de Nederlandse politiek ook meer waarde te hechten aan de nationale, Nederlandse vlag. Historicus Joost Rosendaal (Radboud University) stelde voor NRC Dat dit gedeeltelijk kwam van de altijd verbeterde rol van de Europese Unie. Alle partijen waren eerder, behalve de partij voor de dieren: de Nederlandse vlag werd opgehangen in het lagerhuis, aan het initiatief van de SGP en de PVV. De vlag, de redenering, was een “mooi en duidelijk symbool voor de natie”. De beslissing viel samen met een verkiezingscampagne voor het parlement, waarin de ‘Nederlandse identiteit’ een groot probleem was. “De Nederlandse vlag in het Parlement is de natuurlijke volgorde -up. Alleen … dezelfde Nederlandse vlag symboliseert een andere Nederland voor zowat alle partijen”, schreef Bas Heijnne in NRC. “Als de vlag in het parlement iets symboliseert, is dit de verdeling van de natie.” Geweldig, die vlag, maar als “open vraag, uitnodiging om te debatteren”.

De ‘open vraag’ die de Nederlandse vlag nu stelt, klinkt nu ook van de Europese vlag – die niet in het lagerhuis is. “De Europese vlag is een sterk maar ook maar ook een dubbelzinnig symbool”, zegt Remco Torenbosch. Voor Nederlands, Georgiërs of Duitsers heeft hij altijd een andere betekenis. Maar volgens hem kan de Europese vlag bijdragen aan een gevoel van solidariteit onder de Europese lidstaten. Misschien is een herinterpretatie nodig, suggereert hij. De reden dat hij in zijn installatie van Europees Blauwen alleen de kleur koos in plaats van de gele sterren, is om ‘de vlag van zijn christelijke oorsprong en symboliek te bevrijden’. Dan blijft het: “Een monochroom, een blauw scherm, een platte stof waarop iedereen zijn of haar ideeën kan projecteren. Iets dat de EU altijd probeert te verspreiden: “Verenigd in diversiteit.”

Misschien, zegt Torenbosch, is een “blauw projectiescherm” als een symbool van de EU nog niet zo’n slecht idee.

Om te delen





Mail de editors