De film Black Box Diaries levert hartverscheurende kritiek op Japan: ‘Niemand wil praten over seksueel geweld’
Gevallen kersenbloesems drijven langzaam over pikzwart water. Het is de rustgevende openingsscène van de documentaire Black Box-dagboeken van de Japanner Shiori Ito (35), waarin schoonheid slechts aan de oppervlakte lijkt te drijven. De film is een zelfportret van een opkomende journaliste die door haar persoonlijke ervaringen onbedoeld het gezicht is geworden van de Japanse #metoo-beweging.
Het verhaal van Ito’s documentaire, die donderdag zijn Nederlandse première beleefde op het IDFA in Amsterdam, begint met een verkrachting door een bekende journalist die tevens bevriend is met de toenmalige premier. Het eindigt echter met een vrouw die, ondanks het dwarsbomen van de politie, de bureaucratie en haar eigen familie, gerechtigheid wil. “De politie noemde mijn zaak een ‘black box’ toen ze besloten hun onderzoek stop te zetten. De hoofddetective beschreef mijn dossier als een plek waar je alles kunt verbergen”, zegt Shiori Ito kalm in een interview.
Seksueel geweld is een groot probleem in Japan, zegt Ito. Op scholen en treinstations hangen al tientallen jaren posters met de woorden ‘Pas op voor aanranders!’ in grote letters gedrukt. Het was volkomen normaal toen ze opgroeide, legt Ito uit. “Ik kan me nog herinneren dat ik met de trein naar school ging en dat iemand zich aan mijn rok aftrok.”
In een klein koffiehuis in een buitenwijk van Tokio, vlakbij waar ze is opgegroeid, staart Ito naar de bodem van haar glas. ‘Dan moet je een klodder sperma van je kleren halen, en de enige gedachte die ik had was ‘niet weer, toch?” Het was haar al eerder overkomen.
Toen Ito in 2015 Noriyuki Yamaguchi, een vooraanstaand journalist, ontmoette voor loopbaanadvies, hoopte ze op begeleiding en steun. In plaats daarvan werd het een nachtmerrie; In dronken toestand werd ze een hotelkamer binnengetrokken en verkracht. Ook al verborg of negeerde ze dit soort gedrag als jonge studente, ze kon het deze keer niet opkroppen en stapte naar de politie. Maar hij weigerde haar rapport te aanvaarden. Ze zou niet genoeg bewijs hebben. “We beschikken over beelden, DNA-sporen en getuigenverklaringen”, zegt Ito. “Volgens de politie was het niet genoeg om hem te vervolgen.”
‘Slachtoffer’
Tijdens het proces dat tot dit besluit leidde, werd ze door zowel de politie als de media consequent omschreven als ‘het slachtoffer’, tot grote ergernis van Ito. “Het is een juridische term, een woord dat diep in mijn vel zit, maar waar ik na al die jaren nu vanaf wil”, zegt ze voordat ze een diepe zucht slaakt. “Ik zie mezelf als iemand die het heeft overleefd. Overleven is een dagelijkse strijd.”
De documentaire toont Ito in verschillende fasen van haar leven. Het moment waarop ze met tegenzin uit de taxi wordt getrokken en een hotel wordt binnengesleept – zoals te zien is op de bewakingsvideo van het hotel – en momenten waarop ze hardop lacht, een glas wijn in de hand, grapjes maakt met haar vrienden. “Het stereotiepe slachtoffer bestaat niet. Daarom moest ik in deze documentaire alles laten zien, ook de momenten die ik niet wilde laten zien.”
Dat was een van de dieptepunten van haar leven. Een video op haar telefoon die ze uit haar geheugen had gewist voordat ze de film monteerde. “Het was een laatste boodschap aan mijn familie voordat ik zelfmoord wilde plegen”, zegt Ito. Haar blik is nu naar de grond afgedwaald. Ze houdt het koffiekopje zo stevig in haar handen dat haar vingertoppen rood zijn geworden.
“Uiteindelijk heb ik het niet verzonden.” De scène eindigt in het ziekenhuis, waar Ito zelf de kamer filmt waarin ze is opgenomen.
Haar familie betekent veel voor haar. Het openingsshot begint met een voicemailbericht van haar jongere zusje. “Maak je verhaal niet openbaar”, is haar boodschap. “Je hebt er alleen jezelf in.” Voor Ito is de opmerking een symptoom van hoe Japanners over seksueel geweld denken. “Niemand wil erover praten.”
Wetgevende veranderingen
In Japan maakt slechts 4 procent van de slachtoffers van seksueel geweld hiervan melding. Dit is echter een van de bekende gevallen. Er wordt geschat dat op de honderd mensen die verkracht of aangevallen worden, er slechts 1 of 2 naar de politie stappen. “Het is een van de redenen waarom ik mijn verhaal openbaar heb gemaakt. Als ik via de politie gerechtigheid had kunnen krijgen, zou ik hier niet zijn.”
Na Ito’s onthulling op een openbare persconferentie kwam een golf vrouwen publiekelijk naar buiten om soortgelijke verhalen te vertellen. Het dwong Japanse politici het probleem onder ogen te zien. Er zijn inmiddels wetswijzigingen doorgevoerd, al lijken deze meer vorm dan inhoud te betreffen. “Officieel moet je nu toestemming geven voor seksuele handelingen, maar als vrouw moet je nog steeds kunnen bewijzen dat je fysiek wordt aangevallen als er iets gebeurt. Dus uiteindelijk is er niets veranderd”, legt Ito uit.
Black Box-dagboeken zal dit jaar in ruim dertig landen te zien zijn, waaronder Nederland. Maar één land ontbreekt op haar lijst. “Overal krijg ik positieve reacties. Maar in Japan krijg ik de vraag waarom ik het imago van ons land probeer aan te tasten”, legt Ito uit. “Dus niemand wil het hier laten zien. Het is alsof we niet met onze eigen tekortkomingen geconfronteerd willen worden.”
Dat is tevens de laatste boodschap die ze met de film wil overbrengen. “Het gaat niet om mij, het gaat om wat er mis is met mijn land”, vervolgt Ito. “En hiermee is mijn verhaal afgelopen en laat ik het achter me. Het is aan de kijkers om ermee te doen wat ze willen.”
