een misdaad die we nauwelijks durven zien

Het is het soort misbruik waar we liever niet aan denken. Want wat als een kind niet alleen wordt misbruikt – maar dat dat zelf door zijn of haar eigen ouders gebeurt? En niet één keer, maar structureel. Tegen betaling. Uit schuld. Of gewoon, omdat het kan? Het klinkt onvoorstelbaar, maar volgens het Centrum Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) gebeurt het. En vaker dan we denken. Metro spreekt met een onderzoeker van CKM over deze duistere vorm van kindermisbruik en mensenhandel.

In het rapport Van kwaad tot erger wordt voor het eerst in Nederland onderzocht hoe kinderen seksueel worden uitgebuit door hun eigen ouders. Het rapport laat zien hoe groot het probleem is, hoeveel er verborgen blijft en wat er misgaat in de signalering en de aanpak. Nederland eindigt overigens hoog op de internationale lijst voor mensenhandel. Veel speelt zich in het verborgene af, wat ook dit onderzoek, met ontluisterende uitkomsten, laat zien. Dat blijkt ook uit de documentaire Ik was nog een kind, die een onlangs werd uitgezonden.

„We zagen in onze jaarlijkse rapporten over mensenhandel telkens een kleine, maar stabiele groep jongeren die aangaf: mijn vader of moeder is erbij betrokken”, vertelt Shamir Ceuleers, woordvoerder van het CKM. „Dat was voor ons aanleiding om verder te kijken. Want dit is precies zo’n misdrijf dat onder de radar blijft.”

Meldingen over seksuele uitbuitingen

Tussen 2019 en 2023 kwamen er 112 meldingen binnen via de anonieme chat van hulporganisatie Fier. Volgens het onderzoek waren deze meldingen afkomstig van kinderen die seksueel werden uitgebuit door hun vader, stiefvader of, in sommige gevallen, ook door hun moeder. Soms liet een ouder het gebeuren, soms werkten ze samen.

De verhalen zijn aangrijpend. Kinderen vertelden dat ze moesten meedoen aan seksuele handelingen, soms met hun ouder zelf, soms met anderen – bekenden van het gezin, buren, of zelfs vreemden, waarvoor betaald werd. Volgens de onderzoekers gebeurde dit niet eenmalig, maar structureel. In 85 procent van de gevallen was de uitbuiting nog gaande op het moment van de melding.

Uitbuiting begint thuis

In de verhalen die het CKM onderzocht, gaat het zelden om één losstaand incident. In plaats daarvan ontstaat er een patroon van structurele uitbuiting, waarbij het kind herhaaldelijk wordt ingezet voor seksueel contact – met een van de ouders, met familieleden, of met vreemden die daar geld, drugs of andere gunsten tegenoverstellen.

Volgens het rapport gebeurt dit in een setting waarin het kind zich nauwelijks kan verweren. De ouder heeft de macht, het kind is afhankelijk. En juist dát maakt het zo moeilijk om te herkennen én te stoppen. „Het jongste slachtoffer dat wij spraken was 9 jaar,” zegt Ceuleers tegen Metro. „Eén op de vijf slachtoffers is 12 jaar of jonger. Dat is een groep die vaak jarenlang wordt uitgebuit, zonder dat iemand iets ziet of hoort.”

Volgens het rapport dachten sommige slachtoffers lange tijd dat wat hen overkwam ‘erbij hoorde’. Ze groeiden op in een situatie waarin seksueel misbruik normaal leek – omdat ze nooit iets anders hadden gekend.

Vaak waren er geen hulpverleners actief

De onderzoekers beschrijven hoe moeilijk het voor deze kinderen is om te praten. Niet alleen uit angst, maar ook uit loyaliteit. Want hoe vertel je iemand dat je eigen vader of moeder je dit aandoet? Volgens het rapport zijn kinderen vaak bang dat niemand hen zal geloven, of dat ze uit huis worden geplaatst, of dat hun broertjes en zusjes gevaar lopen. En dus zwijgen ze.

In veel gevallen blijkt er op het moment van de melding helemaal geen hulpverlening actief te zijn rond het gezin. Volgens het onderzoek had slechts 11 procent van de slachtoffers eerder hulp gekregen. Ook was er nauwelijks sprake van contact met schoolmaatschappelijk werk, jeugdbescherming of andere instanties.

Schuld als manipulatie

Een opvallend en schrijnend patroon dat uit het onderzoek naar voren komt, is het gebruik van schuldgevoel als vorm van manipulatie. Sommige kinderen wordt verteld dat hun gezin schulden heeft, of in de problemen zit, en dat zij de enige zijn die kunnen helpen.

„Wat je ziet, is dat ouders hun kind het gevoel geven dat ze verantwoordelijk zijn voor het gezin”, zegt Ceuleers. „Bijvoorbeeld: ‘We hebben geldproblemen, en jij kunt helpen.’ Dat is een enorme psychologische druk. Een kind dat loyaal is aan zijn ouder, voelt zich schuldig als hij weigert. En dus doet het wat gevraagd wordt.”

Dreiging, fysiek geweld en chantage

Daarnaast worden kinderen vaak geïsoleerd gehouden. Ze mogen geen vriendjes mee naar huis nemen. Contactmomenten met school of hulpverlening worden beperkt. Alles om te voorkomen dat iemand iets opmerkt. Het systeem van manipulatie is vaak heel subtiel opgebouwd. En het is tegelijkertijd keihard: de onderzoekers beschrijven de dreiging, fysiek geweld, emotionele chantage, en soms zelfs vastbinden of dwingen tot seks met onbekenden.

Volgens het rapport gebruiken ouders alles wat ze in handen hebben om de controle over hun kind te houden. Daarbij wordt herhaaldelijk een beroep gedaan op loyaliteit, angst, en verwarring over wat ‘normaal’ is. „Als je ouder je zegt dat dit normaal is, en je kent geen ander verhaal, dan ga je daar als jong kind in mee”, zegt Ceuleers.

Waarom seksuele uitbuiting door ouders zelden herkend wordt

Waarom deze vorm van seksuele uitbuiting zelden herkend wordt? Volgens het CKM komt dat door de complexe combinatie van normalisering, loyaliteit en verborgenheid. Veel van deze kinderen functioneren ogenschijnlijk gewoon: ze gaan naar school, hebben contact met de buitenwereld. Maar van binnen leven ze in een constante staat van angst, verwarring en uitputting. „Mensenhandel is sowieso moeilijk te signaleren”, zegt Ceuleers. „Maar als het in het gezin gebeurt, is het nog lastiger. Het gezin is normaal gesproken de veilige plek.”

Volgens het rapport zijn er kinderen die nooit eerder met hulpverlening in contact zijn geweest. Die zich alleen via een anonieme chat durven uitspreken – vaak pas als ze bijna volwassen zijn, of als het misbruik echt niet langer houdbaar is.

Mensenhandel

Hoewel het voor sommigen voelt als ‘gewoon’ seksueel misbruik, is er juridisch vaak sprake van mensenhandel. Want zodra een ouder voordeel haalt uit het misbruik – in de vorm van geld, middelen of sociale status – is het meer dan mishandeling: het is structurele, georganiseerde uitbuiting.

„En toch wordt het zelden zo herkend”, zegt Ceuleers. „In zaken van seksueel misbruik wordt vaak niet doorgevraagd: is hier ook sprake van uitbuiting? Terwijl dat precies het verschil kan maken in hoe een zaak behandeld wordt, én hoe een kind beschermd wordt.”

Daarom roept het CKM op om standaard te toetsen of mensenhandel in beeld is bij zedenzaken – zeker als het kind langdurig en herhaaldelijk misbruikt wordt, en als er sprake is van een afhankelijke relatie zoals die tussen ouder en kind.

Wat is er nodig om deze kinderen te beschermen?

Volgens het CKM is het essentieel dat professionals beter toegerust worden om dit soort uitbuiting te herkennen. In het rapport wordt benadrukt dat mensen in de jeugdzorg, het onderwijs en de hulpverlening vaak te weinig kennis hebben van deze vorm van mensenhandel. Dat maakt dat signalen over het hoofd worden gezien, of verkeerd worden geïnterpreteerd.

De onderzoekers pleiten daarom voor betere training van hulpverleners, leraren, vertrouwenspersonen en jeugdbeschermers. Zij moeten leren herkennen wanneer seksueel misbruik binnen het gezin mogelijk ook uitbuiting is – en weten welke stappen ze dan kunnen zetten. Daarbij moet er volgens het rapport ook ruimte komen voor protocollen die speciaal gericht zijn op dit type misdrijf. De standaardprocedures voor kindermishandeling of seksueel geweld schieten vaak tekort als de dader een ouder is.

Samenwerking politie en scholen

Daarnaast is er dringend behoefte aan training en samenwerking tussen zedenpolitie en mensenhandelpolitie. Die twee sporen moeten elkaar niet langer missen, maar juist versterken.

Ook scholen hebben een sleutelrol. Volgens Ceuleers moeten vertrouwenspersonen en docenten leren letten op gedragsveranderingen – slechtere schoolresultaten, plotseling teruggetrokken gedrag, angst, hyperseksualiteit of extreme vermoeidheid. Het gaat niet om een checklist, maar om alertheid. „Als het slecht gaat met een kind, stel vragen. En als je twijfelt, klop aan bij een zorgprofessional.”

Tot slot moet er meer aandacht komen voor de mensen die seks kopen van minderjarigen. Deze ‘klanten’ maken de uitbuiting mogelijk – en volgens het CKM gebeurt er nog te weinig om hen op te sporen en aan te pakken.

Waarom pesten iedereen raakt – en wat we eraan kunnen doen

De blijvende schade van de toeslagenaffaire: duizenden kinderen tussen wal en schip

Reacties