Er waait een nieuwe wind op Facebook en Instagram: ‘VS is conservatiever geworden’

• Stan Hulsen

  redacteur Tech

Haatberichten en onjuiste informatie behoren tot de “belangrijkste problemen” waar Facebook en Instagram mee te maken hebben, zei topman Mark Zuckerberg in zijn terugblik op 2018. In die periode zet het bedrijf veel stappen om tegemoet te komen aan de jarenlange kritiek dat het op dit gebied te weinig heeft gedaan. Zuckerberg schrijft trots te zijn op de voortgang die het bedrijf maakt.

Nu gaat het roer om. Gisteren kondigde Zuckerberg aan dat Meta – zoals het bedrijf achter Facebook en Instagram inmiddels heet – zijn beleid over wat wel en niet is toegestaan aanpast. In de Verenigde Staten stopt het bedrijf de samenwerking met factcheckers: onafhankelijke organisaties die beoordelen of berichten mogelijk onjuist zijn.

De samenwerking met factcheckers was juist een maatregel waarmee Zuckerberg na een aantal roerige jaren het vertrouwen wilde terugwinnen. Na de Russische inmenging tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 moest Zuckerberg toegeven dat zijn bedrijf te weinig verantwoordelijkheid had genomen om misbruik op zijn platforms, zoals de verspreiding van nepnieuws, tegen te gaan.

Als het gaat om wat wel of niet op Facebook en Instagram is toegestaan, neemt het bedrijf “een heleboel beperkingen” over onderwerpen als immigratie en gender weg, zei Zuckerberg. Zo staat in het nieuwe beleid expliciet dat het is toegestaan om transgender personen of homoseksualiteit als ‘geestelijk ziek’ of ‘abnormaal’ te omschrijven.

“Wat begon als een beweging om inclusiever te zijn, wordt steeds vaker gebruikt om meningen te weren en mensen met andere ideeën buiten te sluiten”, zei Zuckerberg in de videoboodschap waarin hij de koerswijziging aankondigde. “Het is te ver gegaan. Ik wil ervoor zorgen dat mensen hun overtuigingen op onze platforms kunnen delen.”

Er waait een nieuwe, conservatieve wind door Silicon Valley, zegt Paddy Leerssen, die aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek doet naar sociale media. “Dat zagen we al met Elon Musk, de eigenaar van X. Hij draaide ook al allerlei beperkingen terug, onder de noemer vrijheid van meningsuiting. En Zuckerberg nu dus ook.” Hij wijst erop dat deze aanpassingen samenvallen met de overwinning van Trump en de Republikeinse Partij.

“Immigratie en gender zijn zeer politieke vraagstukken, waar links en rechts een heel ander standpunt over hebben. Het beleid trof de conservatieve geluiden, en dus de Republikeinen.”

Een belangrijk signaal naar de Republikeinen is Zuckerbergs mededeling dat medewerkers die beoordelen of berichten wel of niet door de beugel kunnen, dat niet langer vanuit de Democratische staat Californië doen – waar veel techbedrijven in de Silicon Valley gevestigd zijn – maar vanuit Texas, dat juist Republikeins is.

“Zuckerberg verwijst in zijn video expliciet naar het veranderende politieke klimaat”, zegt Pieter Wolters van de Radboud Universiteit. Hij is deskundige op het gebied van regels voor internetbedrijven zoals Meta. “Amerika is conservatiever geworden. Daar gaat Meta nu duidelijk in mee.”

Meta voert de koerswijziging eerst door in de Verenigde Staten, maar bronnen binnen de Europese Commissie zeggen tegen de NOS dat het bedrijf ook in Europa aanpassingen wil doen. In de Europese Unie gelden sinds kort nieuwe regels voor grote internetplatforms zoals Facebook en Instagram.

De Europese Digital Services Act (DSA) gaat over de balans tussen het verspreiden van illegale berichten, zoals terrorisme en kindermisbruik, en het waarborgen van de vrijheid van meningsuiting, zeggen de twee DSA-deskundigen. “Zuckerberg schetst een versimpeld beeld van de Europese wet”, zegt Leerssen. “Het is te kort door de bocht om te zeggen dat de wet censuur vereist, of dat het de bedoeling is om desinformatie te verwijderen.”

“Het probleem”, zegt Wolters. “is dat desinformatie vaak niet illegaal is”. “Zuckerberg zegt dat hij bepaalde beperkingen gaat loslaten. Bijvoorbeeld alleen een bericht verwijderen als zeker is dat het illegaal of zeer ernstig is. Dat is iets wat mogelijk ook in Europa wordt uitgerold. Het is niet per se verboden om onwaarheden over transgender personen te verspreiden, zolang je niet haatzaait. Meta kan dit doen zonder direct in strijd met de DSA te komen.”

De Europese Commissie gaat nu beoordelen of Meta’s aanpassingen voldoen aan de DSA. “Dat is iets positiefs aan deze ontwikkeling”, zegt Leerssen. “We krijgen nu een serieuze discussie over hoe we desinformatie kunnen aanpakken. De internetplatforms staan voor een haast onmogelijke klus. Met het beleid zit je altijd het progressieve of het conservatieve kamp dwars.”