In laatste jaar banenafspraak arbeidsbeperking is koudwatervrees nog niet weg

• Billie Slagboom

  redacteur economie

Aan het eind van dit jaar moet het gebeurd zijn; dan moeten werkgevers in tien jaar tijd 125.000 banen hebben gecreëerd voor mensen met een arbeidsbeperking. Maar het is heel onwaarschijnlijk dat dit doel wordt gehaald. De teller staat nu op zo’n 88.000 banen, blijkt uit de meest recente indicatie van het UWV.

De komende week wordt in de Tweede Kamer gepraat over versimpeling en de toekomst van deze banenafspraak, maar wat is er de afgelopen tien jaar van terechtgekomen?

De Wet banenafspraak (2015) moest zorgen voor een inclusievere arbeidsmarkt. Dit is deels gelukt, zeggen deskundigen. “Het heeft het onderwerp meer op het netvlies van werkgevers gezet, al moest het een beetje met een stok”, zegt arbeidsmarktdeskundige Hafid Ballafkih. “Het is beter dan niets doen.”

Voor de mensen die onder de banenafspraak vallen, kunnen werkgevers sneller subsidies aanvragen, bijvoorbeeld om een werkplek te kunnen aanpassen en om risico weg te nemen. Er geldt bijvoorbeeld een loonkostenvoordeel en een no-risk-polis, waardoor een werkgever alle ziektekosten van een werknemer met arbeidsbeperking vergoed krijgt. “Deze mensen hebben hierdoor een grotere kans op werk gekregen”, ziet Nico Blok van Onbeperkt aan de Slag, dat bemiddelt tussen werkgevers en werknemers met een arbeidsbeperking.

Toch is er ook kritiek. Zo vinden werkgevers de banenafspraak te complex. “In de praktijk is het aanvragen van de subsidie ingewikkeld”, zegt Antoine Reijnders, secretaris arbeidsmarkt bij VNO-NCW. “Voor een kleine werkgever zonder aparte HR-afdeling is het lastig ernaast te doen.” Bij werkgevers heerst ook veel terughoudendheid, ziet hoogleraar arbeidspsychologie Fred Zijlstra. “Werkgevers zijn bang dat ze risico lopen, en dat het ze toch geld kost als deze werknemers weer uitvallen of ziek worden.”

Ook verschillen de ervaringen van werknemers die via de banenafspraak werk vinden, ziet Blok in de praktijk. “Sommigen hebben een fijne, langdurige werkplek gevonden, maar ik hoor ook verhalen over discriminatie en dat lang niet alle werkgevers bereid zijn om werk passend te maken.” Uit onderzoek van de Arbeidsinspectie blijkt ook dat tijdgebrek er vaak voor zorgt dat werknemers niet de ondersteuning krijgen die nodig is.

Op het zogeheten doelgroepregister, waarin staat wie wel en niet onder de banenafspraak valt, is al langer kritiek. Een deel van de mensen met een arbeidsbeperking staat namelijk niet in het register en merkt dat ze hierdoor juist mínder kansen hebben. “Dit is heel wrang”, ziet Blok. “Deze groep moet nu niet alleen concurreren met de mensen zonder arbeidsbeperking, maar ook met de mensen die wel onder de banenafspraak vallen.”

De Arbeidsinspectie concludeerde ook dat er sterke aanwijzingen zijn dat “een aanzienlijk deel” van de doelgroep geen reële kans op betaald werk heeft. “Men heeft zich onvoldoende gerealiseerd dat de arbeidsmarkt niet voldoende toegankelijk is voor iedereen”, zegt hoogleraar Zijlstra.

In de tussenliggende jaren zijn in het kader van de banenafspraak ook veel banen gecreëerd die niet specifiek voor mensen met een beperking zijn, zoals banenafspraak-adviseurs. “Het heeft misschien wel meer indirecte banen gecreëerd dan daadwerkelijke banen voor mensen met een arbeidsbeperking”, aldus arbeidsmarktdeskundige Ballafkih.

Ballafkih is kritisch op de manier waarop het succes van de afspraak gemeten wordt. “Alleen die banen realiseren is wel een heel simpel kwantificeerbaar succes”, zegt Ballafkih. “De vraag is ook of die ongelijkheid is teruggebracht, hoe mensen uit het doelgroepenregister de regeling en hun werk ervaren en hoe duurzaam die plaatsingen zijn.” Hij zou graag een stevige evaluatie van de wet zien. “Het kwantitatief halen zou één ding zijn, maar hoe gaat het kwalitatief?”

Zijlstra: “Er zijn veel mensen aan het werk gezet, maar als je kijkt naar hoeveel mensen na een jaar nog aan het werk zijn bij dezelfde organisatie, valt het tegen.” Soms is een stap naar een baan te groot, zegt Reijnders van VNO-NCW.

Of het doel nou gehaald wordt of niet, de banenafspraak blijft gewoon bestaan, meldt een woordvoerder van het ministerie van SZW. Woensdag wordt in de Tweede Kamer een wetsvoorstel besproken dat de banenafspraak moet vereenvoudigen.

“Het is ook een enorme kans, want we hebben met enorme krapte te maken”, zegt Zijlstra. “We hebben hier een groep die wil en kan werken – daar moeten we gebruik van maken.” In een ideale wereld zou hier natuurlijk geen banenafspraak voor nodig zijn, benadrukt Blok. “Dan zouden mensen met een arbeidsbeperking gewoon gezien worden als mensen met talenten en kwaliteiten, net zoals mensen zonder arbeidsbeperking.”