Een echte verrassing is het niet als Jesse Eisenbergs (1983) personage David verschijnt Een echte pijn ‘bekent’ aan zijn reisgenoten dat hij medicijnen gebruikt tegen angst en neurosen. In de bitterzoete film, die Eisenberg ook schreef en regisseerde, gaan hij en neef Benji (Kieran Culkin) op een toeristische Holocaust-groepsreis door Polen, waar hun onlangs overleden joodse grootmoeder Dory werd geboren.
Nog voordat het Amerikaanse duo in Europa is geland, heeft de kijker al gezien hoe David dwangmatig voicemails achterlaat bij Benji die zijn telefoon niet opneemt, met verkrampte schouders door het vliegveld loopt bij het idee dat zijn neef wiet meeneemt op hun reis en in het vliegtuig. lijdt aan extreme heimwee.
Dat veel kijkers de bekentenis van David zien aankomen, kan ook te maken hebben met al die nerveuze pezen die ze Eisenberg al zagen spelen. Uit zijn doorbraakfilm De inktvis en de walvis (2005) – waarin hij een pompeuze, Kafka-citerende tienerzoon portretteert die worstelt met de scheiding van zijn ouders. Door geestige satire Zombieland (2009), waar hij een van de weinige overlevenden is van een zombie-calyps omdat hij zich dwangmatig houdt aan regels als ‘controleer altijd de achterbank’. Aan de zelfingenomen en sarcastische leverdokter in de veelgeprezen serie Fleishman zit in de problemen (2019).
Lees ook
Recensie ‘A Real Pain’: Als de oorlog niet had plaatsgevonden, hadden we hier gewoond
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126351351-03e52f.jpg)
Intellectuele neurotici
Terwijl Eisenberg in Hollywood steeds meer bekendheid verwierf als de ga naar acteur voor intellectuele egoïsten en neurotici, hij bleef ook actief als schrijver. Hij schreef niet alleen toneelstukken, maar ook humoristische verhalen voor onder meer De New Yorker. In 2022 debuteerde hij tevens als filmregisseur met Als je klaar bent met het redden van de wereld.
In laatstgenoemde film waren de hoofdpersonen – een ijdele zoon en een moeder die meer geïnteresseerd is in haar activistische activiteiten dan in haar kind – misschien iets te privé om een breed publiek te interesseren. Een echte pijn lijkt Eisenbergs echte doorbraak te zijn als filmscenarioschrijver en regisseur. De film werd genomineerd voor vier Golden Globes (Culkin won uiteindelijk voor Beste Mannelijke Bijrol).
In Een echte pijn Eisenberg weet via twee geestige, zelfingenomen karakters iets te zeggen over een meer universele strijd met privileges. Tijdens hun zoektocht naar verbinding met hun joodse roots lijken David en Benji vooral bezig te zijn met zichzelf en de band die ze als volwassenen nog hebben. Als kind waren ze onafscheidelijk, maar nu hij met medicijnen zijn emotionele stemmingen onder controle kan houden, lijkt David afstand te hebben genomen van de uiterst charmante, maar ook manipulatieve en aandachtzoekende Benji.
Het verhaal is geïnspireerd op een reis die Eisenberg in 2008 met zijn vrouw door Polen maakte. Ook bezochten ze de geboorteplaats waar zijn oudtante, op wie grootmoeder Dory is gebaseerd, als kind woonde. Tijdens het bezoek merkte Eisenberg “een dissonantie” op tussen wat hij moest voelen en wat hij werkelijk voelde. Andere inspiratiebronnen waren onder meer een ‘vreemd stelverhaal’ dat hij probeerde te schrijven over twee vrienden tijdens een roadtrip en zijn verrassing bij een advertentie voor ‘een Holocaust-tour (met lunch)’. Dit bracht Eisenberg ertoe na te denken over de vele tegenstellingen van ‘traumatoerisme’.
Filmscript over Woody Allen
Tijdens het kijken is het bijna onmogelijk Een echte pijn – waar enorm veel humor in zit, ook al is de gruwel van de Holocaust zeer aanwezig – om niet af en toe aan Woody Allen te denken. Eisenberg is nooit verlegen geweest om zijn bewondering voor Allen te uiten, hoewel hij dat zeer voorzichtig heeft gedaan sinds de beschuldigingen van zijn adoptiedochter over ongepast gedrag opnieuw onder de aandacht kwamen.
Jarenlang vertelt hij in interviews hoe hij op zijn zestiende alles van Allen begon te lezen en bekijken Misdaden en misdrijven (1989) had gezien. Het was de eerste keer dat hij werd geconfronteerd met iemand die “iets maakte dat grappig en toegankelijk was en tegelijkertijd introspectief, contemplatief, bedachtzaam, intellectueel en analytisch.” Eisenberg was zo onder de indruk dat hij op de middelbare school zelfs een filmscript schreef met Woody Allen als hoofdpersoon. Hij stuurde het vervolgens ook naar zijn idool – en kreeg een officiële dreigbrief terug van zijn advocaat. Of Allen de tekst ooit zelf heeft gelezen, is onduidelijk, maar later kwamen de twee meer dan tot rust; Eisenberg zou Allens jongere alter ego spelen in twee van zijn films, Met liefde naar Rome (2012) op Café Sociëteit (2016).
De parallellen tussen de twee mannen liggen uiteraard voor de hand. Niet alleen omdat ze allebei in hun werk over hun joodse achtergrond praten en een voorliefde hebben voor het spelen van neurotische, klagende antihelden. Ook omdat zowel Allen als Eisenberg acteren, regisseren en schrijven en zeer taalkundige humor gebruiken. In hun films brengen ze hun grappen vaak op een droog-humoristische manier, en niet als ham-vuist gebabbel – Eisenberg bracht een dvd uit van Misdaden en misdrijven als inspiratie voor zijn Poolse cameraman.
Net als bij Woody Allen is de grens tussen persoon en personages bij Eisenberg poreus. In de podcast van cabaretier Marc Maron vertelde hij bijvoorbeeld hoe hij als kind voortdurend in paniek was en huilde en op een gegeven moment zelfs werd opgenomen in een instelling na zelfmoordpogingen. Net als David heeft hij medicijnen nodig om te kunnen functioneren. Het karakter van Benji is ook deels gebaseerd op Eisenberg zelf. Hij overwoog ook lang om de rol van Benji op zich te nemen in plaats van David, maar producer Emma Stone overtuigde hem er uiteindelijk van dat het onmogelijk zou zijn om tegelijkertijd een los kanon te spelen en te regisseren.
Giftige karakters
Toch zou het afbreuk doen aan Eisenbergs talent om hem slechts als een Allen-imitator te zien. Zijn acteerbereik is dus breder dan dat van Allen, die vaak vooral komiek blijft. Hij speelt naast schlemiels voor wie je ondanks al hun gebreken toch vaak enige sympathie voelt, in gelaagde karakters die weinig tot geen warme gevoelens oproepen.
Zoals zijn voor een Oscar genomineerde interpretatie van Facebook-oprichter Mark Zuckerberg Het sociale netwerk (2010) als iemand die visionair is, maar sociale basisvaardigheden en empathie mist. Of taxichauffeur Ralphie binnen Manodroom (2023), voor wie onzekerheid en zelfhaat leiden tot giftige mannelijkheid, geweld en vrouwenhaat. Ook bij Een echte pijn de kans is groot dat kijkers achteraf meer gemengde gevoelens over zijn David zullen hebben dan over Benji.
Daarnaast gaat Eisenberg, als iemand van een jongere generatie dan Allen, op een andere manier om met een onderwerp als ‘intergenerationeel trauma’. Ondanks Benji’s vaak narcistische en hysterische manier van communiceren, maakt hij David en de kijker er zeer bewust van dat ze zonder de oorlog in Polen zouden zijn opgegroeid. En hoe groot de verschillen zijn tussen hun leven en dat van hun voorouders. Hoewel David er weinig interesse in heeft, gaat hij Een echte pijn vooral over de ingewikkelde schuldgevoelens – en andere gevoelens die hun familiegeschiedenis bij hen kan oproepen.
Het betekent dat Eisenberg zich in plaats van een epigoon uiteindelijk voelt als een eigenzinnige, complexe en ambitieuze neef van zijn grote idool.
