Wie de afgelopen dagen de deur uitstapte, werd verrast door een straffe koude wind. Europa beleeft een relatief koude winter en mensen zetten massaal de kachel aan. De vraag naar gas neemt toe, waardoor landen een beroep doen op hun ondergrondse gasvoorraden. Het gevolg: de Europese gasprijs is maandag gestegen naar het hoogste niveau in twee jaar. Op Europa’s belangrijkste gasbeurs, de Title Transfer Facility (TTF), kostte een megawattuur toen iets meer dan 58 euro. Begin vorige maand lag de prijs nog rond de 50 euro. Al een jaar kruipt de prijs langzaam omhoog.
Het is een onrustige week op de gasmarkt. Niet alleen steeg de gasprijs doordat handelaren zenuwachtig reageren op de toegenomen gasvraag in een markt die al krap is sinds Rusland de gaskraan naar Europa dichtdraaide. Er gingen ook geruchten rond dat Europa opnieuw een prijsplafond wil invoeren, waarmee huishoudens en kleinverbruikers beschermd worden tegen hoge prijzen met een maximumbedrag voor een bepaalde hoeveelheid stroom en gas.
Om de huidige onrust in perspectief te plaatsen: dit is bij lange na niet te vergelijken met de energiecrisis net na de Russische inval in Oekraïne. Toen was de gemiddelde gasprijs zo’n 130 euro per megawattuur, met uitschieters boven de 330 euro.
Koud en grauw
Sneeuw en gladheid, het KNMI gaf donderdag code geel af. Februari is in Nederland tot nu toe behoorlijk koud en grauw. De gemiddelde temperatuur in De Bilt in de eerste twee weken was 2,5 graden Celsius, zegt klimaatwetenschapper Peter Siegmund van het KNMI. Het langjarige gemiddelde (1991-2020) van de maand februari in De Bilt is 3,9 graden Celsius. Vorig jaar was het gemiddelde in februari extreem hoog met een gemiddelde van 8,2 graden Celsius.
Ook in de rest van Europa is het relatief koud. De kachels zullen dus nog wel even aanblijven. Pas later volgende week is de verwachting dat Europa een beetje opwarmt door wind vanuit het zuiden. De kou van nu zorgt voor een hogere gasvraag in Europa dan tijdens de zachte februari van vorig jaar. En met de grauwe dagen en weinig wind wordt relatief weinig duurzame energie opgewekt.
„Het gasaanbod kan de toegenomen vraag niet meteen bijbenen”, zegt hoogleraar energie-economie Machiel Mulder, verbonden aan Rijksuniversiteit Groningen. Het duurt even voordat het gas op de plek aankomt waar vraag is. „Gas is er genoeg op de wereld, maar vloeibaar gemaakt gas, lng, moet verscheept worden vanuit bijvoorbeeld de Verenigde Staten en de gasterminals kunnen maar een bepaalde hoeveelheid verwerken. Door de toegenomen vraag gaan de prijzen omhoog.” De prijs was maandag ongeveer het dubbele van de prijs tijdens de zachte februari vorig jaar.
Spanning
Dat de prijzen nu stijgen is volgens de energie-econoom een signaal dat de energiemarkt nog steeds minder stabiel is dan voor de Russische inval. Sindsdien is het gasaanbod überhaupt al krapper, omdat Rusland de gaskraan dichtdraaide. Als er nu iets kleins gebeurt waardoor de markt nóg krapper wordt, zoals een toegenomen vraag door kou of het wegvallen van een aanvoerroute in Oekraïne zoals vorige maand gebeurde, zorgt dat gelijk voor spanning op de markt. De prijzen gaan meteen omhoog.
Bij veel vraag en hoge gasprijzen kunnen landen de ondergrondse Europese gasvoorraden gebruiken die zij hebben gevuld in de zomer, toen de prijs laag was. De Europese gasvoorraden zijn nu relatief ‘leeg’ voor deze tijd van het jaar. De Europese voorraden zijn voor 49 procent gevuld. Vorig jaar rond deze tijd was dat nog 67 procent.
Vooral in Nederland is minder voorraad vergeleken met vorig jaar, maar dat maakt volgens Mulder niet zo veel uit. Handelaren in Europa wisselen gas onderling uit, dus je moet volgens hem letten op de gasvoorraden in heel Europa.
Dat landen de voorraden nu leegtrekken, betekent volgens Mulder niet dat burgers in de kou komen te zitten. „Ze zijn juist bedoeld om te gebruiken. Die voorraden hebben ervoor gezorgd dat de prijs niet nog meer omhoog gaat.”
Maar minder gevulde gasvelden kunnen uiteindelijk wel de prijs alsnog opstuwen, omdat het voor extra spanning zorgt voor de handelaren. Vooral nu zowel Europa als Noordoost-Azië, waarmee Europa concurreert om lng, kou verwacht. Wanneer de kou lang aanhoudt, moeten handelaren extra goed nadenken wanneer ze gasvoorraden inzetten.
Brandbrief
Bedrijven en consumenten voelen, afhankelijk van het soort energiecontract, de prijsstijging ook. In verschillende Europese media gingen geruchten rond dat de Europese Commissie van plan zou zijn om opnieuw een prijsplafond in te voeren. Dinsdag stuurden elf industriegroepen – waaronder Eurogas, het overkoepelende orgaan voor de Europese gassector, en AFME (belangenorganisatie van de financiële sector in Europa) een brandbrief naar Europese Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen. „Wij zijn van mening dat deze maatregel, indien aangekondigd, verstrekkende negatieve gevolgen zou kunnen hebben voor de stabiliteit van de Europese energiemarkten en de voorzieningszekerheid in de hele wereld.”
Nieuwssite Politico ontkrachtte een dag later dat de Europese Commissie van plan is een prijsplafond in te voeren, op basis van een anonieme functionaris van de Europese Commissie.
Volgens Mulder is een prijsplafond een slecht idee „want daarmee zeg je tegen bedrijven en consumenten: ‘doe maar alsof de krapte wel meevalt’. Mensen zullen dan minder zuinig met gas omgaan, waardoor de krapte verder toeneemt.” Beter zou het volgens de hoogleraar zijn om mensen met een kleine portemonnee te helpen de hogere prijs te kunnen betalen. Bijvoorbeeld door weer een noodfonds in te voeren, een subsidiepot waarop kwetsbare huishoudens beroep kunnen doen.
Vorige maand werd ook al een prijspiek bereikt. Luidt dit nu een opwaartse trend in? Niet wat betreft de langetermijnverwachting van TFF. In 2027 ligt de verwachte prijs volgens gasbeurs rond de 30 euro per megawattuur. Dit komt onder meer doordat „de hoge prijzen van de afgelopen jaren ervoor zorgden dat de lng-capaciteit werd opgeschroefd, waardoor het aanbod omhoog zal gaan en de prijs naar beneden”, zegt Mulder.
Maar zeker weten doe je het nooit met alle geopolitieke onrust in de wereld, vooral op korte termijn kan dat voor pieken zorgen. Bovendien verwachten analisten juist hoge gasprijzen tijdens aankomende zomer. Dan moeten alle voorraden waar nu relatief weinig in zit, worden aangevuld voor de volgende winter en zal de prijs weer even stijgen.
