Regisseur Johan Doesburg (69), twintig jaar artistiek leider van het Nationale Toneel, hield van gedurfd repertoire
De theatercarrière van regisseur Johan Doesburg begon turbulent. Als afstudeervoorstelling aan de Amsterdamse Theaterschool, afdeling Regie, koos hij voor het stuk Het vuil, de stad en de dood van de Duitse filmmaker en toneelschrijver Rainer Werner Fassbinder. Dat was bij de wereldpremière in Keulen al controversieel vanwege het vermeende antisemitische karakter. De première op woensdagavond 18 november 1987 in de Rotterdamse Schouwburg LantarenVenster werd na enkele minuten verhinderd door Joodse demonstranten; Ze bezetten de speelvloer. De jonge regisseur was opgewonden. Hij vond het stuk interessant.
Afgelopen vrijdag overleed Doesburg op 69-jarige leeftijd in zijn woonplaats Den Haag. Hij besloot tot euthanasie. In een ‘bericht buiten’, zoals hij het noemde, maakte hij bekend dat hij negen jaar longkanker had overleefd, maar dat medicijnen zijn nieren hadden aangetast.
Doesburg werd op 12 mei 1955 geboren in Den Haag. In de theaterwereld werd hij liefkozend ‘Does’ genoemd; Opvallend was zijn verschijning met lang zwart haar en steevast een hoed.
Uiteindelijk studeerde hij af met Fraude van Harold Pinter. Maar van een optreden van Hij bleef dromen van fassbinders, en in 2002 kwam het binnen, nu in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Mede dankzij de gestileerde choreografie van partner Betsy Torenbos werd het een betekenisvolle voorstelling, die tot nadenken stemde. Maar de theatergeschiedenis werd al geschreven ten tijde van Doesburgs eerste poging Het vuil, de stad en de dood op het toneel te zetten: acteur Jules Croiset ontvoerde zichzelf destijds en Harry Mulisch wijdde aan de hele affaire zijn boekenweekcadeau, Het theater, de letter en de waarheid (2000).
Neus voor controversieel repertoire
Na zijn afstuderen werkte Doesburg bij verschillende gezelschappen, waaronder Toneelgroep Amsterdam en het Ro Theater. In 1994 trad hij toe tot het Nationale Toneel in Den Haag, waaraan hij tot zijn afscheid in 2015 verbonden bleef. Met zijn fantasierijke besturing, vol dynamiek en tegelijk met een scherp gevoel voor taal en tekstbehandeling maakte hij onuitwisbare indruk.
Controversieel of gedurfd repertoire genoot zijn voorkeur. Zo bracht hij een toneelbewerking uit van de controversiële roman Elementaire deeltjes (2005) van Michel Houellebecq. Ook Mystiek lichaam (1996) Van Frans Kellendonk, met Jeroen Willems in de hoofdrol, transformeerde onder zijn handen in de combinatie van krachtig spel en een voor hem rijke inhoud.
Zijn Gevaarlijke verbindingen (2007), na de brievenroman van Choderlos de Laclos, werd een superieur erotisch experiment. Zijn versie van de tragedie Medea (2008), met Ariane Schluter in de titelrol, kwam naar voren als een hartverscheurende zoektocht naar de motivaties waarom een moeder haar kinderen zou vermoorden.
Doesburgs laatste optreden voor het Nationale Theater was de marathon Genesiseen bewerking van het eerste bijbelboek van zijn vaste schrijfster Sophie Kassies. Hiervoor ontving Doesburg de prijs van de kritiek en werd tevens benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Het oeuvre van Doesburg omvat ruim zeventig besturingselementen. De grote greep was hem dierbaar. Hij regisseerde Goethes in 2011 Faust I & II Als geheel een zeldzaamheid in de Nederlandse theatergeschiedenis. Shakespeare behoorde tot zijn favoriete schrijvers. Hij organiseerde onder meer een gloeien Gehucht (1999) en een durf Othello (2006).
Een citaat Gehucht Hij liet het op zijn begrafeniskaart zetten: ‘Aangezien niemand, als hij gaat, iets weet over wat hij achterlaat, waarom zou hij dan niet op tijd gaan?’
