‘Spaghettivreters’ kwamen in 1961 naar Twente, zó werden zij ontvangen

‘Verboden voor Italianen’. De tekst staat op een bordje op de deur van een discotheek. De scène is even simpel als indrukwekkend om te laten zien wat er aan de hand is. Welkom in het Twente van 1961, toen Italianen werden ingezet in de florerende textielindustrie. Hoe ‘we’ toen met buitenlanders – gastarbeiders – omgingen, zie je in de film Tegendraads (en dat is nogal pijnlijk).

In Tegendraads zien we de 100-jarige textielfabriek Brinks in Oldenzaal. De textielindustrie gaat zo goed, dat een drieploegensysteem niet meer werkt om aan de grote vraag te kunnen voldoen. De directeur (Peter Bolhuis) ziet dat meer arbeidskrachten nodig zijn en besluit jonge mannen „uit dat arme Italië” aan te trekken. Maar of die Twentse boeren – Metro verzint dit niet, gepikt uit de film – nou zo op die ‘spaghettivreters’ zitten te wachten…

Het verhaal is weliswaar geromantiseerd, maar in de jaren zestig echt gebeurd.

Producent Johan Nijenhuis, ook uit Twente

Tegendraads is een drama, maar van romcom-koning Johan Nijenhuis als producent. Metro was daarom benieuwd voor de Filmrecensie van de Week, het is weer eens iets anders dan – hoe leuk ook – Marokkaanse Bruiloft of Verliefd op Cuba. Daarbij moet wel gesteld dat Nijenhuis, afkomstig uit Twente, al een eerder serieus streeksucces boekte. De Beentjes van Sint-Hildegard van en met Herman Finkers werd de best bezochte film in Nederland in 2020. Voor corona uitbrak zagen een half miljoen mensen die film al en toen de bioscopen weer opengingen, kwamen er nog een paar honderdduizend kijkers bij. Voor Tegendraads is Johan Nijenhuis alleen producent, Ben Sombogaart tekende voor de regie.

Rare gewoontes, die lui uit Twente

Die spaghettivreters, sorry Italianen, vinden Twente en de gewoonten van de jaren zestig eerst maar raar. Om 18.00 uur eten bijvoorbeeld, dat hebben ze nooit gedaan. De badkamers van de huizen waarin zij logeren, mogen alleen op zaterdag worden gebruikt. En koekjes op brood (speculaasjes)? Bespottelijk. De Tukkers uit Twente vinden op hun beurt die gladde gasten met mooie kapsels maar niks, al dachten de dames uit Oldenzaal daar soms heel anders over.

Johanna (Emma Josten) is zo’n jonge dame. Haar droom is in Tegendraads de tweede verhaallijn. Zij is een van de weinigen die het bekrompen leven van zes dagen werken in de fabriek, op zaterdagavond dansen en alleen op zondag een vrije dag, wil verlaten. Je hoort in deze tijd vaak dat de werkende jonge generatie het best moeilijk heeft. Sta dan even stil bij het feit dat ruim een halve eeuw geleden het woord ‘weekend’ nog niet eens bestond.

Nieuw gezicht Tegendraads spat van het scherm

„Moet ik werken, trouwen, kinderen krijgen en dan dood neervallen op mijn 34ste?”, is de prangende vraag van Johanna in Tegendraads, denkend aan haar moeder. De Italiaanse boys openen haar ogen. Als zij hierheen kunnen komen, kan zij toch ook weg? Haar vader (Mike Reus), zo’n typische vent die aan tafel een borreltje drinkt, terwijl hij wacht tot Johanna na een dag in de fabriek voor hem heeft gekookt: „Waar wil je heen dan? Nee hoor, zoiets doen wij niet.” ‘Pa Tukker’ heeft zijn dochter verkeerd ingeschat.

Emma Josten is overigens een nieuwkomer op het grote witte doek. Je hebt haar wel achttien afleveringen als Kim Egger in tv-serie Oogappels kunnen zien. Josten spat werkelijk van dat witte doek af, die gaan we daarom nog wel vaker zien. Leuk is het ook om Barbara Sloesen eens in iets anders dan een romcom, wat zij wel ontzettend goed kan, te zien acteren. Zij is nu de verwende dochter van de fabrieksdirecteur, die in Tegendraads een mooie ontwikkeling doormaakt. Verder zie je onder meer Holly-Mae Brood, Mehdi Meskar en Joep Paddenburg, de acteur die momenteel de hoofdrol in Soldaat van Oranje, De Musical speelt.

Jip en Janneke

Tegendraads biedt naast een serieus en pijnlijk verhaal een mooi tijdsbeeld. Schuifelen op een feest, een tijdklok in de textielfabriek en de was buiten aan de waslijn zijn voorbeelden, net als een Italiaan die Nederlands leert door Jip en Janneke te lezen.

Maar verder is het zoals gezegd best pijnlijk, wat in de film tot een hoogtepunt komt bij vernielingen en een massale vechtpartij met de Italianen in Enschede. Dit kreeg de naam ‘de spaghetti-rellen’. Als de bioscoopganger zich afvraagt hoe tolerant wij eigenlijk voor buitenlanders zijn, kan die zijn gedachten moeiteloos doorschakelen naar 2024. Het antwoord is: totaal niet. Denk alleen aan Oost-Europese gastarbeiders. De gemiddelde Nederlander wil wel dat Polen of Bulgaren buffelen in een kas of op het land, maar een dak boven hun hoofd gunnen ‘we’ ze niet. Een huis is voor ons. ‘Eigen volk eerst’ is anno nu een beladen maar ook veelgehoorde term. Wat dat betreft is er in zestig jaar tijd, toen ‘die spaghettivreters alles van ons kwamen afpakken’, weinig tot niets veranderd. Dat is schrijnend, maar maakt Tegendraads wel tot een mooie en uitstekende film.

Beoordeling uit 5: 4

Metro’s Filmrecensie lees je op woensdagavond. Tegendraads kun je vanaf morgen in de bios zien. Binnenkort vertellen we je meer over The Silent Hour, over twee doven die op de vlucht zijn voor moordenaars die zij beiden niet kunnen horen. Zij moeten het doen met het volledig vertrouwen van elkaar.

Je bent 16 en vindt je eigen baby op de stoep… wat doe je dan?

Als een vader zijn kinderen en vrouw slaat: ‘Geluk begint met niet meer bang zijn’

Reacties