Van Johann Strauss jr. tot Bohemian Rhapsody en William Turner: het belangrijkste culturele jubileum van 2025

Knal

50 jaarBoheemse rapsodie

„Is dit het echte leven? Is dit slechts fantasie? Gevangen in een aardverschuiving, geen ontsnapping uit de realiteit. Open je ogen, kijk naar de lucht en zie,….” Nou ja, weet je. De kans is groot dat deze oorwurm, de bijna zes minuten durende symfonische megahit ‘Bohemian Rhapsody’ van de Britse band Queen uit 1975, met polyfone zang, opera-elementen en hardrock, vandaag de dag niet meer in herinnering zal worden gebracht. Het duurde drie weken voordat de door Freddie Mercury geschreven rapsodie met al zijn contrasterende delen en stijlen, lagen en overdubs was opgenomen. Er zijn veel verhalen over de betekenis van het lied, vol mysterieuze karakters en een moord; Mercury zelf heeft er niet veel over onthuld. Met het concert van tributeband Queen Must Go On wordt het 50-jarig jubileum gevierd van de klassieker die steevast op nummer 1 staat in Nederlandse jaarlijstjes, zoals de Top 2000. (AK)

Klassieke muziek

200ste geboortejaarJohann Strauss jr. (25 oktober 1825 – 3 juni 1899)

Niet te verwarren met de serieuze Richard Strauss of zijn eigen vader, Johann Strauss Senior. Junior, oftewel Strauss II, was ‘de Walskoning’, bekend om zijn stoere kapsel, respectabele snor-snorhaarcombinatie en bijvoorbeeld Bij De Mooie Blauwe Donau. Je hoort ze ieder jaar tijdens het Weense nieuwjaarsconcert en zijn walsen zijn populair bij André Rieu, maar hij kreeg met het computerspel RollerCoaster Tycoon (1999) een echt miljoenenpubliek. Daarin speelde de draaimolen voortdurend een walsmedley van Strauss Jr., inclusief de Donau, maar ook zijn Verhalen uit het Weense Woud. (RG)

150e geboortejaarMaurits Ravel (7 maart 1875 – 28 december 1937)

De Franse impressionist (hoewel hij die term niet leuk vond) Ravel is nu vooral bekend om zijn werk Boleromaar dat bewijst hem een ​​verschrikkelijke slechte dienst. Hij componeerde kleurrijk maar zeer precies. Een bijzondere compositie is bijvoorbeeld van hem Pianoconcert voor de linkerhandgeschreven voor pianist Paul Wittgenstein, die in de Eerste Wereldoorlog zijn rechterarm had verloren. In zijn latere werken liet hij zich inspireren door de opkomende jazz. (RG)

100e geboortejaarPierre Boulez (26 maart 1925 – 5 januari 2016)

De Fransman Boulez was een componist die elkaar ontmoette serialistische technieken gebouwd op de muziek van onder meer Webern en Messiaen. Hij was, ook als dirigent, een invloedrijk figuur die zich fel verzette tegen componisten die niet atonaal konden (of wilden) componeren. Asko|Schönberg vierde in april zijn verjaardag. (RG)

100e geboortejaarLuciano Berio (24 oktober 1925-27 mei 2003)

De Italiaan Berio ging ver in zijn formele experimenten. In zijn vrij grafisch genoteerde sequenties trotseerde hij de grenzen van allerlei instrumenten, waaronder de stem in het bekende ‘Derde reeks‘. (RG)

300ste sterfdagAlessandro Scarlatti (2 mei 1660 – 22 oktober 1725)

Alessandro Scarlatti (niet te verwarren met zijn even beroemde zoon Domenico) was een Italiaanse barokcomponist, invloedrijk in de ontwikkeling van de Italiaanse opera. Zijn muziek zal in maart te horen zijn in de Zaterdagmatinee. (RG) jij

200ste sterfdagAntonio Salieri (18 augustus 1750 – 7 mei 1825)

Salieri is die boze en jaloerse componist in een rolstoel. Tenminste, als je de film volgt Amadeus (1984), over het leven van Mozart. Mozart kon alles, tot ergernis van de veel oudere, goed gecomponeerde Antonio Salieri. De film is uiteraard sterk geromantiseerd, maar in 1786 was er inderdaad een operawedstrijd tussen Mozart en Salieri. Salieri won. (RG)

150ste sterfdagGeorges Bizet (25 oktober 1838 – 3 juni 1875)

Bizet is vooral bekend als componist van de opera Carmen. Je kunt het in juni zien aan de Brusselse Muntopera. (RG)

100ste sterfdagErik Satie (17 mei 1866 – 1 juli 1925)

De Franse Éric Satie (‘Erik’ was zijn artiestennaam) werd vooral bekend als pianocomponist van romantische en dromerige muziek, die je zou kunnen zeggen anticiperende minimal music. De eenvoud van zijn inmiddels beroemde Gymnopédies en Gnosiennes was voor die tijd vrij uniek. Voor wie van neoklassieke muziek houdt en zich verder wil verdiepen in de diepere klassieke muziek: Erik Satie is een ideale vervolgstap. (RG)

50ste sterfdagDmitri Sjostakovitsj (25 september 1906 – 9 augustus 1975)

De Russische componist van de 20e eeuw die nogal wat te verduren kreeg onder het stalinisme. Voor ‘formalisme’ moest hij zich verontschuldigen bij de autoriteiten en zijn compositiestijl (zijn Vijfde symfonie was een van zijn antwoorden: het was bevredigend en werd geprezen, maar je hoort diep sarcasme). Veel van zijn muziek bevat het motief met de noten D-Eb-CB. Omdat de B in het Duits een H wordt genoemd, staat er DSCH: Dvriendschap SCHOstakovich. Zijn muzikale signatuur. Zijn Achtste strijkkwartet het begint meteenen zit er helemaal vol mee. (RG)

Beeldende kunst

100e geboortejaarJean Tinguely (22 mei 1925 – 30 augustus 1991)

Nietigheid en overbodigheid tot kunst omzetten: niemand kon dit zo overweldigend doen als de Zwitserse beeldhouwer Jean Tinguely met zijn pijnlijk nutteloze machines. Het idee: toeschouwers kunnen samen met zijn machines kunstwerken maken, bijvoorbeeld door op een knop te drukken, waarna een marker op een wit vel papier begint te bewegen. Zolang de machine draait, is hij aan het creëren. Maar dan gaat het museum dicht en moet de toeschouwer het gebouw verlaten.

Bestaat een kunstwerk als niemand ernaar kijkt? Daar kun je lang over discussiëren, maar je kunt ook concluderen dat het antwoord ‘nee’ is. Als het museum gesloten is, scheurt de portier het laken met daarop de creatie van die dag af en gooit het als rekwisiet in de prullenbak. En zo begint het proces de volgende dag weer van voren af ​​aan: deur open, knop indrukken, viltstift op papier, deur dicht, velletje afscheuren, propje, prullenbak. Kunst als een eindeloze oefening die zonder tussenkomst van de machine of de maker in de prullenbak belandt. Kunst waar niemand meer om geeft, omdat het om participatie gaat en niet om het werk: Tinguely was zijn tijd verder vooruit dan we zouden willen. (TJ)

250e geboortejaarWillem Turner (23 april 1775 – 19 december 1851)

Toen de vader van William Turner de eerste werken van zijn zoon in zijn kapperszaak verkocht, had hij niet kunnen vermoeden dat zijn zoon een van de belangrijkste Engelse kunstenaars zou worden – althans van de Engelse romantische school. Hij kon echter bedenken dat de kans groot was dat zijn zoon zijn genen had als het om commerciële geest ging: William Turner – die beroemd werd als schilder van lichte en romantische zeegezichten en de jongste ooit was die werd toegelaten tot de Royal Academy of Arts. Arts – opende al snel zijn eigen galerie waar hij zijn werken voor exorbitante prijzen verkocht. Terecht, zo bleek. (TJ)

100e geboortejaarEd van der Elsken (10 maart 1925 – 28 december 1990)

“Alle tederheid, gevoeligheid en zo vol liefde.” Met deze woorden beschreef de Amerikaanse fotografe Nan Goldin het werk van haar Nederlandse collega. Toen in 1977 het fotoboek Oog hou van je Toen het verscheen, werd het door collega’s afgedaan als commercieel. Ed van der Elsken konden ze niet serieus nemen omdat hij met kleurenfoto’s werkte in plaats van zwart-wit. Ook de foto’s van voorbijgangers, liefdes en hippies: die vonden dat ze geen artistieke keuzes lieten zien. Zijn critici hadden het zó erg mis. Dertig jaar na zijn dood ging zijn nalatenschap naar het Rijksmuseum en het Nederlands Fotomuseum om voor altijd bewaard te blijven. (TJ)

100e geboortejaarJack Pinas (11 juni 1925 – 17 september 2016)

Toen de Surinaamse kunstenaar Jack Pinas in 1975 hoorde dat er een prijsvraag was voor het ontwerp van de Surinaamse vlag, besloot hij mee te doen. Zijn ontwerp – een rode streep tussen twee witte en twee groene met een zwarte ster in het midden – won. Er was echter een probleem, vertelde premier Henck Arron hem. De eerste vlag van Suriname, die in 1959 de Nederlandse vlag verving, had een witte rechthoek met vijf sterren in verschillende kleuren. De zwarte ster stond voor de Creolen en Marrons. Het plaatsen van alleen een zwarte ster in het ontwerp van Pinas was een verkeerd signaal voor de eenheid van het land en zijn verschillende bevolkingsgroepen. Volgens Pinas zelf was zwart geen kleur, en dat was een goede reden om voor zwart te kiezen. Er werd een compromis gevonden in de kleur wit, maar dit lag buiten de controle van Arrons coalitiepartner. Dit wilde in de vlag vertegenwoordigd worden en de ster werd prompt geel en bleef zo. Pinas nam zelf afstand van de vlag en hijste deze niet toen de vlag op 25 november 1975 voor het eerst werd gehesen. (TJ)

100ste sterfdagJan Veth (18 mei 1864 – 1 juli 1925)

“Heel vaak draag ik het gevoel met me mee een soort zondagskind te zijn, hoewel geen enkel resultaat mij dat ooit heeft bewezen. Dit bezorgt mij veel verdriet. In de wereld heb ik een droevig figuur gemaakt!” Zo typeerde Jan Veth zichzelf in 1886, maar hij had het mis. Hij groeide uit tot een van de beste Nederlandse portretschilders van het begin van de 20e eeuw, wellicht met het portret van Albert Verwey als hoogtepunt. Hoe deze dichter uit de jaren tachtig (160 jaar geleden geboren!) er uitzag, doet er na Veths portret niet meer toe. Veths portret was een beeld van Verwey en een beeld van een nieuwe generatie dichters. (TJ)

Om te delen





E-mail de redacteur