Verhelderend en meeslepend: een nieuwe generatie jazzmuzikanten omarmt spirituele jazz
De woorden klinken keer op keer als een bedwelmende mantra. ‘Een liefde oppermachtig. Een liefde oppermachtig‘. Met een langwerpige ‘hou van‘ dit zijn woorden als een groef – als een treintje dat over een spoor richting de wolken rijdt. ‘Acknowledgement’ is een spirituele jazzklassieker, de opening van het onovertroffen magnum opus Een ultieme liefde van jazzsaxofonist John Coltrane uit 1965. Op de vierstemmige jazzsuite tussen hardbop en free jazz laat hij zich gelden als een jazzprofeet die het licht zag.
Veel jazzmuzikanten leerden uit die plaat hoe belangrijk spiritualiteit is in muziek. Hoe de noten hangen van een hoger bewustzijn, welke oppergod, heilige geest of hogere macht je ook wilt aanroepen. Spirituele jazz overstijgt, is het idee. Coltrane wilde in een bijna manisch creatieve periode na zijn terugtrekking het opperwezen eren en maakte ronduit geïnspireerde jazz.
Zeker nu de wereld zo in de war is en vanuit het idee dat het anders moet, omarmt een nieuwe generatie jazzmuzikanten dit idee inmiddels weer.
Hoe klinkt het?
Spirituele jazz zet de ramen wagenwijd open in een geïmproviseerde creatie. Muzikaal put het uit free jazz, avant-garde en modale jazz, met Afrikaanse invloeden maar ook met deep soul of blues. Termen als: spirituele jazz zijn van toepassing zingenverhelderend, verhelderend. Veel jazzmuzikanten vertrouwen op repetitieve en meditatieve patronen; het is de kracht van herhaling die trance brengt en opheft.
Maar belangrijk: denk niet alleen aan vage situaties in de esoterische hoek. Bijzonder is ook hoe complex spirituele jazz kan zijn als deze vol passie, spirit en protest is.
Waar komt het vandaan?
Toen de strijd voor gelijke rechten voor Afro-Amerikanen begin jaren zestig in Amerika op volle kracht uitbrak, ging de jazz twee kanten op: van de zacht-spirituele boodschappen van Coltrane naar een radicalere benadering in de free jazz vol declamaties over onrechtvaardigheid van muzikanten als Archie. Shepp. Jazz strekte alle persoonlijke opvattingen over de muziekstijl uit.
De Amerikaanse ‘zonnegod’ Sun Ra deed dat zeker. Hij stond met zijn Intergalactic Research Arkestra in kleurrijke mantels, gouden gewaden, maskers en extravagante hoofddeksels voor een theatraal gepresenteerde mix van free jazz, elektronische klanken en bigbandmuziek, met sci-fi en Egyptische kosmologie.
En hoe zit het nu?
Oude jazzideeën komen in prachtige nieuwe vormen. De huidige spirituele jazzrevival werd tien jaar geleden ingezet door tenorsaxofonist en bandleider Kamasi Washington. Zijn Het epos (2015) was een ambitieuze, weelderige ode aan de spirituele jazz van Coltrane en de muziek van vrijdenkers als Fela Kuti en Pharoah Sanders.
Harp, sitar en nu terug in de jazz: de fluit. Verrassende adepten zijn voormalig hiphopartiest André3000 en Shabaka Hutchings, die vriend en vijand verbazen.
En naar wie moet ik nog meer luisteren?
Pianist Shai Maestro maakt moderne, introverte jazz met een mystieke, spirituele inslag. De jazz van de prominente Noorse jazzpianist Tord Gustavsen draait veel om meditatie en contemplatie. Een spel van licht en duisternis, van schoonheid en grilligheid, van koud en warm.
Echt lekkere ontspannende muziek (op een nogal grillig improvisatiestukje na) is het album van de Britse DJ en producer Floating Points met de inmiddels overleden spirituele jazzprins Pharoah Sanders. Hun 45 minuten durende Beloften vloeit en breidt zich uit als een dromerige vloeibare projectie van één kernmotief naar ultrahoge lijnen.
Ook een herontdekking is de Amerikaanse saxofonist en fluitist Charles Lloyd. Hij staat momenteel in de schijnwerpers omdat de tachtigjarige, die in een interview vertelde hoe muziek hem naar ‘Hyperion, het koninkrijk’ voert, Morgen zal de hemel er nog zijn bracht soulvolle, spirituele jazzpoëzie die vloeit en avontuurlijke diepgang heeft. Aanbevolen.
