Voelen, ruiken, horen – hoe zintuigen een rol speelden in de middeleeuwse religieuze ervaring

Verkleurde randen en donkere vlekken in de marges misvormen de perkamentbladen van een groot, bijna veertig centimeter hoog boek uit 1469. De pagina’s die te zien zijn in de open foliant worden met de hand beschreven door twee kolommen met tekst in grote, gotische letters. Geen foto’s. Normaal gesproken zou u niet zo’n groezelig en zelfs beschadigd manuscript verwachten op een ereplaats in een tentoonstelling. Toch staat het in een vitrine in de fascinerende tentoonstelling Zie en geloof. Zintuiglijke ervaring in de late middeleeuwen In Rijksmuseum Twenthe in Enschede.

De reden voor de aandacht voor dit boek is gerelateerd aan de oorspronkelijke functie. Het is een missal, een handleiding die een priester gebruikt bij de toewijding van massa. De Latijnse tekst schrijft niet alleen de spirituals voor om uit te spreken, maar beschrijft ook de rituele acties die moeten worden uitgevoerd. Het is daarom geen toeval dat de vlekken aan de randen van de pagina zijn, waar de stimulans ook zijn vingers is. Schone handen zijn vereist om de eucharistie te zegenen, maar gevochten op de vingers is rampzalig voor een boek.

Het is een interessant voorbeeld van de manier waarop verschillende zintuigen een rol hebben gespeeld in de religieuze ervaring van de late middeleeuwen – en de sporen die uit die tijd op objecten hebben achtergelaten. Het is het thema van deze prachtige tentoonstelling, waarin ongeveer 150 boeken, beelden, schilderijen, liturgische en gebruiksvoorwerpen uit Noord -Europa van de 15e en vroege 16e eeuw in het bijzonder kunnen worden gezien. Het geeft een veelzijdig beeld van manieren waarop kijk, gevoel van aanraking, gehoor, geur en smaak werden gestimuleerd tijdens kerkgang en processie, gebed en meditatie.

Als een extra gevoel wordt de proprioceptie verhoogd: de perceptie van de positie van het eigen lichaam in de ruimte. Schilderijen en manuscriptlocaties tonen bijvoorbeeld vaak knielende gelovigen. De zoektocht naar evenwicht in hun ongemakkelijke valse houding, zo is de veronderstelling, zal hebben bijgedragen aan hun vrome bewustzijn. Een oude eiken gebedsbank toont de slijtage van intensief gebruik.

Geur van de duivel

Sporen van gebruik zijn slechts een deel van het verhaal dat deze tentoonstelling voornamelijk vertelt op basis van prachtige, vaak verfijnde kunstwerken die iets van de fysieke kant van de late middeleeuwse vroomheid tonen. Er zijn wierookvaten, die de typische, harsachtige geur hebben die je vandaag nog steeds in katholieke kerken kunt ruiken. Precious Metal Pomanders, die geuren verspreiden die de geur van de duivel en het dagelijkse leven moesten verbergen. Klokken en klokken, die klonken tijdens de massa, die werd geproefd naar de gezegende gastheer en de wijn; Het lichaam en het bloed van Christus. Soms werden zelfs verfvlokken gegeten uit representaties van Christus, en van heiligen, vanwege de wonderbaarlijke of genezende kracht die eraan werd toegewezen.

Rozenkrans deed een beroep op de Tastzin, waarvan de kralen de gebeden structureerden. Theatraal is het effect van een houten sculptuurgroep van een leven -grootte Christus, zittend op een ezel, op wielen gedragen tijdens Palm Pass -processies. Poppen van het Christuskind kunnen worden versierd en soms in een overeenkomend bed worden gelegd.

Een speciaal exemplaar in die categorie is een Jésueau, een vergulde zilveren wieg uit de luik van de vroege 15e eeuw: het lichaam van de zilveren kinderen draagt ​​een top -zware gouden kroon en hangt onder zijn bed en rinkelende druiven die het hemelse zingen moesten oproepen De engelen bij de geboorte van Christus waren aanwezig. Tot het midden van de 19e eeuw bleef het kostbare edelsteen in gebruik met nonnen.

Zingende engelen

Naast ongeveer tachtig leningen uit collecties in Nederland en elders in Europa, plaatst Rijkmuseum Twenthe ook werken uit een eigen collectie in het centrum. Op deze manier brengt het museum zijn belangrijke verzameling middeleeuwse kunst onder de aandacht. Opvallend in deze context is de tijdelijke hereniging van een dubbel door de 16e-eeuwse Haarlem-schilder Jan Mostaert, van wie de helft in Enschede is en de andere wordt bewaard in het Museo Thyssen-Bornemisza in Madrid. De hitte van de Hellervuur, de zwavelachtige stank die ermee werd geassocieerd, het zoete geluid van zingen en muzikant engelen: ze laten zich bijna voelen, ruiken en horen.

Diptych Jan Mostaert

Deugdzame christenen Hoef niet bang te zijn voor de hel en in staat te zijn om te vertrouwen op de boodschap van verlossing die de kruisisering van Christus gelooft. Maar hoe zit het met alleen zielen die eerder waren gestorven dan hij was overleden? Volgens een middeleeuws beeld waren ze in de ‘zwanger’. Om hen te bevrijden en hen naar de hemel te leiden, daalde Christus af tussen zijn eigen dood en opstanding naar die plaats van doden.

Foto’s: Collecties Rijksmuseum Twenthe, Enschede / Museo Nacional Thyssen-Bornemisza, Madrid

Twee kleine panelenGeschilderd door Jan Mostaert (1515-1520), tegenwoordig bewaard in Enschede en Madrid en nu tijdelijk herenigd voor het eerst in eeuwen, illustreren deze scène.

Links Christus verschijnt aan zijn moeder Maria. In een roodachtige gloed worden ze omgeven door engelen en figuren uit het Oude Testament, zoals de berouwvolle Adam en Eva rechtsonder, en koning David met Kroon en Lier erachter.

Op het rechter paneel Ga door met de processie. Aan de voorkant knielt een luxueus geklede vrouw, waarschijnlijk hertogin Maria van Bourgondië.

Om te delen





Mail de editors