Zou jij willen weten of je familie betrokken was bij verraad van Anne Frank?

Het grootste en meest beladen oorlogsarchief van Nederland ging vorige week voor een deel van het slot. Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging werd digitaal doorzoekbaar voor nabestaanden van daders én slachtoffers. Tot dan toe waren er alleen papieren dossiers. De afgelopen vijf jaar heeft NOS-verslaggever Lex Runderkamp meerdere mensen gevolgd die het archief indoken. Zij wilden weten wat er met hun familie in de oorlog was gebeurd. Dat mondde in De oorlog die nooit ophoudt uit in drie bijzondere verhalen, over verzet, verraad en vervolging.

Een dag nadat het oorlogsarchief digitaal werd, werd vrijdag de eerste aflevering over verzet al uitgezonden. Dat leek meer dan terecht, want het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging bleek direct bijzonder populair.

Oorlogsarchief meteen veel doorzocht

Meteen na het ‘live zetten’ wilden 176.000 mensen weten of zij iets over de oorlogsgeschiedenis van bijvoorbeeld hun voorouders konden vinden. Waren zij fout geweest in de oorlog, waarover vaak zo intens werd gezwegen? Pijnlijk was de constatering dat er ook fouten in het oorlogsarchief zijn gemaakt. Die worden momenteel rechtgezet.

Verraadster in de oorlog in de tuin begraven

In genoemde eerste aflevering van De oorlog die nooit ophoudt stond Niels de Bruin centraal. De geschiedenisleraar stuitte namelijk op een dorpsgeheim in de Alblasserwaard. In de tuin van De Bruins vakantiehuis zou aan het einde van de Tweede Wereldoorlog een geëxecuteerde verraadster zijn begraven. De zoektocht – kijk vooral terug als je het gemist hebt – werd bijzonder.

Vrijdagavond en een week later heeft de NOS nog twee aansprekende verhalen, Verzet en Vervolgd geheten. Metro bekeek de tweede De oorlog die nooit ophoudt voor tv-rubriek Blik op de Buis.

Honderdduizenden Nederlanders na de oorlog verdacht

Eerst wat cijfers: voor het oorlogsarchief deels digitaal openbaar werd, bestond het uit – in gedachten achter elkaar gezet – vier kilometer aan papieren dossiers. Na de Tweede Wereldoorlog onderzochten politie en justitie 425.000 landgenoten die op een of andere manier met de Duitsers zouden hebben samengewerkt; Nederlanders die het stempel ‘fout’ misschien verdienden. Lang niet iedereen werd na de oorlog schuldig bevonden en voor een rechter gebracht. 66.000 verdachten moesten zich uiteindelijk verantwoorden, 152 keer was de uitspraak ‘doodstraf’. Veertig veroordeelden kwamen daadwerkelijk voor een vuurpeloton te staan, de andere 112 niet.

Het zijn cijfers waar we ons in de huidige tijd misschien amper iets bij kunnen voorstellen. Net als wat voorouders 80, 85 jaar geleden in die oorlog hebben gedaan, dan wel misdaan. Wéten willen heel veel Nederlanders dat wel. Zoals Stephanie Biesheuvel, in de aflevering van overmorgen. Zij wist praktisch niets van het oorlogsverleden van haar familie. In Verraad klinken haar duidelijke woorden: „Het was eigenlijk ome Wim die fout was, een aangetrouwde oom. Maar ik heb een soort blik met NSB’ers opengetrokken.”

Het gerucht: ‘Je familie had te maken met Anne Frank’

Lex Runderkamp, de maker van De oorlog die nooit ophoudt, moet af en toe met zijn oren geklapperd hebben om wat hij allemaal hoorde. „De kans dat iemand uit jouw familie in het archief voorkomt, is best groot”, zegt Runderkamp tegen de kijker. Voor Stephanie Biesheuvel geldt dat zeker. Heel wat familieleden („oh hier tante Miep”) komen voorbij als zij aandachtig door de – dan nog – papieren dossiers bladert.

Biesheuvel had geen idee dat wat zij aantrof, zo omvangrijk zou zijn. „Maar nu ik hier ben, wil ik dat alles open en duidelijk wordt.” Zij wil haar zoontjes kunnen vertellen wat er allemaal is gebeurd. „Dat het zwijgen, dat er in verschillende generaties in heeft gezeten, wordt doorbroken. Het verleden is ook wie ik ben.” De aanleiding voor Biesheuvels onderzoek was een gerucht dat (zeker in haar hoofd) maar bleef rondzingen: haar familie zou betrokken zijn geweest bij het verraad van Anne Frank en haar gezin in het Achterhuis.

Een familie met een SS’er en Jodenjagers

Ongelooflijk natuurlijk, zo’n gerucht. Daar wil je alles van weten, maar misschien ook niet. Wat zou jij, als kijker van De oorlog die nooit ophoudt, bij z’n gerucht hebben gedaan? Stephanie Biesheuvel ging uiteindelijk voor de waarheid. Een geschiedenisprogramma op televisie gaf haar het laatste zetje om onderzoek te doen naar haar eigen achtergrond en de archieven in te duiken. Hoe dat met Anne Frank zat, laten we hier natuurlijk even in het midden. Maar duidelijk is dat Biesheuvel schokkende ontdekkingen deed over de familie van haar moeders kant. Niet alleen koos een groot deel de kant van de bezetter, maar ze werkten ook heel actief met de nazi’s mee. Als bewakers in Kamp Amersfoort bijvoorbeeld, maar ook als als SS’er en Jodenjagers…

Wát een verhaal. En dan moet deel drie, Vervolgd, nog komen. Daarin worden de verhalen van twee tegenpolen met elkaar verweven. Meinarda van Terwisga leidde in Apeldoorn een verzetsgroep van zes man, die door verraad geen van allen de oorlog overleefden. Op haarzelf na dan. De ander is Willem L’Ecluse, de man die de groep van Van Terwisga verraadde en na de oorlog ter dood werd veroordeeld. Na dertien jaar cel kreeg hij echter gratie en met een Joodse vrouw bouwde hij een leven in Spanje op.

Ongelooflijk allemaal, maar waar. Lex Runderkamp heeft een knap staaltje werk afgeleverd.

Aantal blikken uit 5: 4

Deel 2 en 3 van De oorlog die nooit ophoudt zijn overmorgen (10 januari) en volgende week vrijdag om 20.30 uur bij de NOS op NPO 2 te zien. Zin om alles achter elkaar te streamen? Dat kan nu al via NPO Start.

Onno ontdekte: opa zat in de oorlog bij het verzet, rest van de familie heulde met de vijand

Vrouwen-concentratiekamp Ravensbrück: ‘vergeten’, meedogenloos en een wrede hel

Reacties