Nederlandse zangers te herkennen in AI-muziek: ‘Schadelijk voor artiesten’

• Stan Hulsen

  redacteur Tech

De zangstemmen van Nederlandse artiesten zijn te herkennen in muziek die met kunstmatige intelligentie (AI) is gemaakt. Stemmen die lijken op die van onder anderen Jan Smit, Trijntje Oosterhuis en Herman van Veen zijn te horen in een met AI gemaakt nummer.

Dat lied is gemaakt met AI-muziekgeneratoren Udio, Riffusion en Sonauto, zegt een van de makers, Matties Grooten. Dit zijn programma’s die met behulp van kunstmatige intelligentie muziek creëren. Grooten experimenteerde met de AI-muziekmakers en zette een nummer in elkaar waarin de Nederlandse artiesten te herkennen zijn.

Hij en zijn collega’s van muziekstudio manglemoose vroegen de AI-programma’s om muziek te maken in de stijl en met de zangtechniek en het stemgeluid van Nederlandse artiesten. De beste resultaten monteerde hij in elkaar tot een nummer waarmee hij wilde aantonen dat de AI-bedrijven “over de rug van artiesten” stemmen van Nederlanders gebruiken.

Verslaggever Jeroen Schutijser ging bij hem langs om het nummer te beluisteren:

Met de opkomst van kunstmatige intelligentie die zelf muziek kan maken, kwam ook de vraag of de AI-bedrijven daarvoor zonder toestemming auteursrechtelijk beschermd werk gebruiken. De creatieve sector zegt dat er op grote schaal diefstal plaatsvindt, maar in Nederland zijn er geen gevallen van artiesten die zich daar via de rechter tegen verzetten.

De NOS heeft de artiesten uit Grootens nummer gevraagd of zij de AI-bedrijven toestemming hebben gegeven om hun zangstem te gebruiken. De stichting die de rechten heeft op het werk van de overleden Ramses Shaffy en vertegenwoordigers van Herman van Veen en Youp van ‘t Hek laten weten dat dit niet het geval is. De overige artiesten gingen niet op deze vraag in.

Dat er geen rechtszaken plaatsvinden, komt onder meer doordat het lastig om te bewijzen dat een met AI-gemaakt nummer is gebaseerd op bestaand werk. Met het AI-nummer waarin bekende stemmen herkenbaar te horen zijn, wil Grooten aantonen dat dit wel degelijk het geval is.

“In het nummer zitten meerdere Nederlandse artiesten van wie ik denk: het kan niet anders dan dat dit rechtstreeks getraind is op werk van die artiesten”, zegt Grooten. “Het is niet eerlijk dat je stem wordt gebruikt voor een AI-systeem, zonder dat daar een vergoeding voor is.”

Hoewel het geen direct, hard bewijs is, is het wel een sterke aanwijzing dat de AI-bedrijven hun programma’s hebben getraind op het werk van Nederlandse artiesten, vindt ook Stichting Brein. De organisatie treedt namens de muziekindustrie op tegen onrechtmatig gebruik van het werk van artiesten.

“Voor artiesten is dit heel schadelijk”, zegt directeur Bastiaan van Ramshorst. “Deze stemmen zijn heel herkenbaar. Dus kan de indruk ontstaan dat het jouw nummer is. Terwijl de kwaliteit van dit voorbeeld – laten we eerlijk zijn – erbarmelijk slecht is. Voor zangers is de stem het handelskenmerk. Daarom moet er tegen opgetreden worden.” Brein onderzoekt nog wat de stichting kan doen.

De NOS heeft Udio, Riffusion en Sonauto gevraagd om te bevestigen of te ontkennen dat zij het werk van de Nederlandse artiesten hebben gebruikt om hun AI te trainen. Er kwam geen reactie van de Amerikaanse bedrijven.

Artiesten die willen voorkomen dat hun stem herkenbaar uit AI-programma’s naar boven komt, kunnen zich niet beroepen op het auteursrecht. Een muziekstuk (tekst en compositie) is auteursrechtelijk beschermd, maar de zangstem zelf niet, legt Dirk Visser uit. Hij is hoogleraar intellectueel eigendomsrecht aan de Universiteit Leiden en staat als advocaat de creatieve sector bij.

Artiesten die bezwaar willen maken, moeten zich dan op de privacywet beroepen, zegt Visser. “Want je stem is een persoonsgegeven. Die mag je niet zomaar gebruiken. Als Paul de Leeuw of wie dan ook kan bewijzen dat een AI-stem verwarrend veel op zijn stem lijkt, zal een rechter al snel zeggen dat dit onrechtmatig is.”

Er is nog geen Nederlandse artiest die de stap naar de rechter heeft gezet, zegt Visser. “Je moet wel diepe zakken en veel lef hebben om tegen dit soort techbedrijven te procederen.” Ook lijken er nog geen commerciële nummers met nepstemmen van Nederlandse artiesten te zijn uitgebracht, zoals met Drake en The Weeknd wel gebeurde. “Er kan van alles, maar het gebeurt nog niet. Ik zeg niet dat er daarmee geen probleem is, maar dat het probleem nog niet groot genoeg is.”